Thursday, December 25, 2008

KWA NATA

KWA NATA

Non say, nen ke mu e...
Dja Nata xiga de y e ska-be de za,
Non say ka-sama Desu ante dja se,
Dja ku a ka-sama nen demono ba Nfenu.

Oze nmese fada nen tipu se, ku sa tlaxi mu ska-golo di fe mu mali, pa a po tom kwidadu ku ami di vede o. Nna ka-poda kaso ola e ka-futa mu pixi fa! A ba punta nge punda kwamanda ku nfada mana mu pa e po na bila lumya ni ami ola e ka-xkleve da nge fa, xi ami ku e sa ni demanda, ke kamya ku mana mu ska-ta ne, kenge ku sa men dinen mina mu, nen kwase.

Pekado mese buli ku ami maji e na konse mu fa! Pekado sa matu ka-golo mu ku kandja di dana mu vida. Maji kwa nga fada nen djabu se sa: nsa ku pingada mu ni tlaxi poto ka-gwadinen, nsa ku pingada ni jibela di jibon ku nga nda ku e tudu ola, nga dumini ku pingada ni meza di kama. Xi a floga, nga da pekado ku bala o!

Kwa ku nsebe tan sa ola nga te nen demono se ku mon, a ka-bi sola piji mu poda. Nna ka-podinen ten fa! Djabu po levinen! Kwa nna mese tan sa pa a golo di lentla ni computer mu ku pokaria nen, ka-vijavija nge mo ladlon ku kliminozu. Nanse sa vizadu! Na buli ku ami fo, punda Desu! Nga piji migu mu Kanble pa e manda nanse "torjan", pa dana nanse computer buta!

Mo tudu dja sun na ka-po sa bloxidu ku pekado fa, oze nska-bi pe unwa mina kwa nay pa nanse li pikina. Kwa sa axi: e te nge ku ka-mese li ku kwa ku toka otlo nge ku a ka-mese be mali, maji nayen nmese munsa kwa di mina pikina ku na te xintxidu di kwa mundu gletu antawo fa.

Nska-pe dosu kwa nayen pa a po pya. Unwa de sa di unwa mosu tamen za ku ka-pe dedu de ni boka di manu de maxi txoko. Ola e ka-mole ku dentxi...kidale! Maji nna gogo ku kwase ku nska-pe nay montxi fa, punda e sa kwa ku nen pletu ka-gogo di kopya nen kolonba elemanda..., zo e ka-fika mali me da nen blutu se ku ka-be nge ka-fe kwa ka-kole ten ba fee. Kwakwali modu, e te nge ku ka-pye y e ka-lenble ola e ta txoko ku nen manu de ta ka-floga ni vaji di donu dinen, ni matu di safu ku jaka o ni kinte ku nen plimu ku migu ku a ta ku e ni xkola ka-klese zuntu.



Otlo ten sa unwa anzu ku sebe nganya dja de. Ola e ka-klese sela a tom xtensu ku e punda e sa mo dami ku ka-pya nen ngandu ku we di nge ku mese mata nge. Anzu se sebe fe we de di djabu ka-pya nge ola e ka-mese munsa kuma e na ska-floga fa. Mofala xi a buli ku e a sebe za! Kwa ka-ko kwa di bluku. Ngogo ku ise luma... ola a ka-pye a ka-bi kuji mu ele.



Bon, e xiga ola pa nba lele nen nge mu, punda non sa zuntadu ka-pasa dja non sosegadu, ni paji ku amole ni kloson y nna mese fla di kwa ku ka-damu leva fa. Nayen a ka-fla nge "Merry Christmas"! A zuga sun G.W.Bush ku sapatu pa e dae ni kala maji sun se poja sa mo demono, kwa na de ni kala fa! E munsa mundu kuma e sa blabu ni kwase za, kwakwali nge na ka-de ku kwa fa!

Mo a sa ni sun dotolo Barack O'Drama ka-fla tudu ola, nlenbla di munsa nanse kwase ten. E fe unwa vungu de, "O'Drama Rap - Whatever I like", ka-kanta ola e ka-nganya pode ni Melika. E ska-fe pa e ba vive vida de mo soba en... dja Nata ku Anu Novu ten poja ska-bi kole fina lekeleke!





Maji pa sun se xiga kamya ku e sa ne oze, ka-bebe champagne, sun padise muntu... E te pekado ku da mali sun dotolo O'Drama, paga nge pa fe kwa mali da sun. Ante unwa sange ku ka-sama Hilary, ku ta ka-fe pa e ba pode ten, da sun dolo kabesa pasa, fe tudu kwa pa sun plede kwase. Maji mo sun sa nge blabu... sun golo modu, bilakaba, pa sun po fe nge tende kwa ku sun ta mese fe da povo ni mundu se ku ska-dana de kotokoto. Nna sebe xi e va sange kadela ten pa san po dese ku vida de fa, maji ola a ka-pya kwa ku say basu a ka-po sebe.




Nanse ka-fika ku Desu. Kwa ku nga fada nanse di SanTome ku Ie sa, xi Desu mese: ANU MOLADU KUMA AXI!

Iyemanja zuda non!

Monday, November 24, 2008

VUNGU FESA

YA VUNGU DI PLETU NI AFLIKA, KU AMI, SUN JYKITI, PE NI FESA KU NDA NI KE MU, PLOVYA DI NOVA KU NTENDE KU DA MOLE DINEN NGANDU - DEMONNO NFENU - NI SANTOME KU IE; NEN NGE SE KU TA PODE KU FUTA DJELU POVO, BILA BENDE TELA NON DA KOLONBA LEGA POVO NI PADISE.



Artist & song: Teeyah - "Fo coupé décalé"
-> Edited by Jykiti Wakongo

NEN KE MU...NGOGO KU VUNGU SE LUMA!!
E SA VUNGU DOXI... KU NEN MINA GLAVIGLAVI, A KOTA KADELA BOKA ME BILI MU... NDANSA ANTE PLAMA BILI!

SELA NANSE DANSA MOLE DINEN DEMONO SE TUDAXI O!
A LANTA OPE!

Iyemanja zuda non

Thursday, October 16, 2008

NTELU KU NOZADU

NTELU KU NOZADU

Non tende kuma nen demono nfenu se ku ta futa povo jina tenpu Pintu mole o! Nen tudaxi! Maji ntende ten kuma tle-tlexi ku ta pode mole ten. A fla kuma kwa tominen mo ola zalima bluku ka-lentla nge kabesa fe kwa ku bwade. A be nen nge godo ka-xa tan, ka-bila bega balili, ka-fla vonvon tan, ka-txila lopa xe lwa mo dodo. Nna sebe ke kwa ku da fa, maji Desu poja dese bi te ku non, o Djabu poja da Desu flokadu ni ose! E te ku ke poja pega fogo ten ku e, o ku mina mosu de ku ta ni we kwa guvenu, ni glentu de... Awo!


Pa kwa se da pa ne tenpu pa nen lentla avyon ba tela kolonba ba golo dotolo pa dinen mindjan pa nen yogo y pa kwa da ku inen ngandu se ku tason futa djelu povo tan... nna sebe fa! Boka me bili mu, punda nna ta ka-konta ku kwa se fa!

Nta tende ten kuma nen nge ku sa pode ka-sa ka-nda ku kolonba ka-dinen kadela pa nen va, zo kwa se ten poja sa plaga ku lentlinen o... A fla kuma yo dinen ka-sa migu di kolonba maji pa kolonba dinen djelu se ku a ka-fla kuma e sa da povo pe jibela, sa punda a patxi kadela ku nen mufinu se ku sayen ka-va nen anzu tudaxi kadela.

DJABU DA DESU FLOKADU NI OSE! KOLONBA VA FLADIKI KU NEN MIGU DE KADELA, ELEMANDA KU KWA SE DI MAKYADU KU A TA NE DA MOLE...


Tudu dja plama ola nga lanta, ami ku nen nge ke mu, non ka-laza plaga dinen tudaxi o! Elemanda ku oze mo kwa poja da setu, Djabu o Desu poja tende olason non, npe kwa nay di dja di ntelu ku nozadu dinen ku sa maxi godo, ku povo ka-ponta ku dedu.

Nna ta mese pa nen ka-mole axen fa, punda tudu nge te familya ni SanTome ku Ie, maji sela nen sebe kuma e te nge ku nen na ka-pota ku e fa, ku ka-mole ten ku a ka-ntela y Desu tan soku ka-tende. Punda nge xi ku sa we kwa tela toka pya kwa ku povo mese, pa e po vive mo dinen ten. Axifa, e na vale pena pa non ka-sa ka-kole ba koye inen pa pe ni pode fa! Milyon pa non sa se guvenu, ante ola ku e ka-bi plase nge xi ku sa mina folo me ku mese zuda tela, da tudu nge xtluvisu, xkola, xipitali, xtlada, kume, se koye "NOMI NGE" fa.


Punda kwa ku a ka-be sa ola sun ka-ba piji nen nge godo kwa, nen ka-pya sun kala, pya nomi sun, zo xi e na sa nge se ku a konse fa y ku te "nomi" ni tela fa, a na ka-bila mese tende kwa ku sun te di piji o puntinen maxi fa. O a ka-tom papelu se ku a ka-piji sun tan tufu pe fulu di uku.

Xi oze sa dja di ntelu di unwa dinen sun se, punda otlo-otlo mole yo dja za, a ntela fe nozadu tudaxi, somana ka-bi ka-sa nozadu di sun se. Non say ka-piji Desu non pletu, tudu dja ku sen, pa zalima dinen demono nfenu se po ba poto ni xitu se maxi petadu, ni nfenu, zo pa nen na lentla ni ose fa, pa a say ka-nda vonvon - pa a ka-sa nay ka-saminen "zalima penadu"...


A ka-ba pya kuma mundu se na sa di unwa o dosu nge tan fa. Tudu nge xi ku pensa kwa se mole mali muntu...

Ante dja se, ola ku non ka-bi sa we ku we, pa non fla di kwa ku pasa ni mundu se...

Sunday, September 28, 2008

YO NGE MOLE NI OMALI

YO NGE MOLE NI OMALI

Yo nge mole ni omali, ni vapo ku kanwa
Yo nge mole ni xtlada, ku moto di plasa
Mole ku tudu ladlon di kwa ku toka povo
Mole ku ku nen demono nfenu ku azu dinen


Nen ke mu e, ola ntende kuma vapo ku ta ka-ba Ie (Plixpi) ku nge ku kega kye awa ku yo nge mole, azu maxi montxi, ubwe nda mu! Non sebe y non bila be kuma guvenu soku te klupa dinen kwa se ku ska-pasa ni tela non en...



Abe kuma ola a be kuma nge mole za, ku e na te we di bila tlaxi maxi fa! Mali da za! Soku a lenbla kuma e te djelu ku a ka-gaxta mali ka-da nen nge godo karu novu ku ka-kuxta yo djelu, ka-dinen ke ku kandja ku telefoni di glasa, ku otlo-otlo kwa vajin, ku a toka kopla unwa o dosu vapo novu pe ni omali da povo.


Non te yo di kolonba ku ka-lentla non tela ka-nganya yo djelu se fe nadaxi di zuda non, e bila te yo nge ku tudu dja ka-nganya yo djelu pa sebe di kwa ku toka povo, maji nadaxi tan a na ka-fe fa. Nska-gwada unwa dja ku a ka-bi piji mu favolo. Nga dinen ku kwa ni kabesa se oko! Kwa ka-lentlinen ni unwa kwatu xe ni otlo!

A be kuma nen nge se ku a ka-ba koye pe ni pode na ka-mese sebe di povo fa. Wola a ska-kole ba kopla kwakwali vapo ala pa a fla kuma a fe xtluvisu. Zo kwa ku ka-panta mu maxi sa nomi ku a ka-da nen vapo se ku omali nguli ku nge o ku kega... Nna sebe punda kwamanda fa ku a na ta ka-saminen "Mina Ie", "Ngandu" o "Pala-Xtlenu" fa!? Nomi di kolonba tan soku a ka-pe ni nen kwa se. Djabu levinen!

Nna ka-gogo ku sunge se ku ka-kanta ni tela di "madafakax yankees" fa, maji letla di vungu se ka-xtlivi da inen demono nfenu di SanTome ku Ie. Ni kamya ku "fifty" ka-fla "office down" o "man down" nga fla "CORRUPTS DOWN" - y nanse ka-fe mu favolo tende axen -, punda vungu se sa doxi muntu, ku toki di pingada ni olya dinen demono nfenu se ku sa pode. Y kwa ku tokinen na sa pa povo, non se pobli, po kijinen poda fa, maji pa xotxi ka-sa ka-kume inen ubwe en... Punda nge ku plede nge ke de na sa inen fa. Nen na ka-xintxi dolo fa! Kwa na da ni poto dinen fa, elemanda...


Nna ta mese xtlivi o lumya ku kwa ku otlo nge fe fa, maxi-maxi inen di tela di "mafadakax yankees", punda e ka-ko kwa ku sun na ka-po pensa kwa di fla o fe fa. Maji kwakwali modu npe nay tan pa a po tende kwa ku nska-mese fada nanse.




Nbila tende kuma a ska-mata yo nge ku kwa se di "moto di plasa". Nge ka-sa ka-kye ka-mole, ka-kebla mon, kabesa, ope, fika se modu di sebe di vida. Kwa se na ka-po sa fa! Punda kwamanda ku sun Fladiki fada povo kuma e te amole ku tela ku povo, xi ola a kopla "atokaru" pa zuda povo ku fata di "karu" a sa ni moto ka-subli ka-dese se nge di sebe di kwa se gletu. Ke tela ku non sa ne e?


NGE MUNTU SKA-MOLE NI OMALI, NI XTLADA, NI XIPITALI, NI KINTE - KOBOKE, NI LOSA, NI "KWARTEL" - KE SODE, NI "GOLPI DI XTADU", NI KADJA, NI SON POSON...


Nsay oze bloxidu ku tudu nen kwa se. Ku plesu di salu ku ka-loja non tela ntelu ku plesu di olo, ku fata di npon da nen anzu, ku fata di kwa di kume ni vende, ku nge godo ka-futa povo djelu ka-subli avyon ka-be de ba paxa, ku nen nge ku te klupa ni kwa se ka-nda nay ka-fe luxu pe liba non!


Zuxi na sen fa!?
Ante ke dja e, nen ke mu?

Oze nska-fla ni nomi di nen nge ku na ka-po bili boka fa, o ku a ka-fla ku a na ka-tende fa, maji pa a sebe kuma povo sa de faxadu ku nen pokaria se ku nen nge ku sa pode ska-fe o!
Oze nska-fla kwa ku leva ni kloson y nna ska-floga fa! Xi Desu sen, dja zuxi na ka-tada fa, a po tason gwada...



A tende mina vungu ku ka-musa modu ku nge ku a na ka-kupa ku e fa ola e ka-sa anzu antawo, kuma ku e ka-bila ola e ka-flima. Nna mese pa nen maxibin di tela mu po bila mo nge ku ska-mese mata nge tan fo! Nge ku na te amole ni otlo manu mo de fa.

A fe ku Desu e, Sun Mu!

Olya mu sa lizu,
Kabesa mu sa lizu.

Tuesday, August 26, 2008

XINA FISU

XINA FISU

Ni mundu se ku non nanse kontla, kwa sa de modu ku a mesee...
Xi non pya tlaxi, non ka-kole kabesa lenbla kuma kwa ska-dana de so...
A ska-xina nen anzu fisu jina ola nen ka-nanse y pletu soku ska-padise maxi...


Mon di pletu ku kalu ni sala-mon soku ka-lenbla mu tenpu ku kolonba ta ka-da pletu sotxi pa e tlaba da kolonba zo kume kwa ku toka kaso. Y tenpu, ne kaso di kolonba fina ta ka-kume nen kwa se fa.

Oze non ka-tende nen anzu ka-fla kada kwa ni boka, non ka-mese sonbla! Non sebe kuma yo nen kwa se ka-sa kwa ku nen pe ku men di nen anzu se ka-xina inen ni ke jina txoko. E te mina di kolonba, pikina antawo, ku ka-tason kume awa mo nge tamen. Nen ka-komesa ka-venta sedu, ka-tom yo mindjan ku sen pa a xintxi ubwe lizu pa a po fla ku mwala y floga ku nen migu. Xi a konta nge nen kwa se e na ka-kele fa, elemanda ku nga pe nen letlatu di nen kwa se ku mina kolonba ku vin ku sleveja ni mon ka-bebe, ku sigaru ni boka ka-venta. A ka-sa ka-xina anzu kada kwa ku ka-da sun mendu. Sun ka-be kwa, ubwe ka-nda sun...



Tenpu, mo yo nge ta ka-xe ni lwa ku luxpetu y sode ta ka-manda nge fe kwa ku Ale ta ka-mandinen, kwa na ta malaboya mo e sa oze fa! Ale ta ka-vija tudu nge ni poson, ni xtluvisu, ante ni ngletu di koboke! Nga pe kwa nay ni "ngleji" pa a po sebe ke kwa ku e sa y punda kwamanda ku a ka-fla kwa se oze. A ka-tende nge ka-fla fuck, maji tenpu kwa se ta te otlo xintxidu ku e te oze da yo nge. F.U.C.K. sa: "Fornication Under Consent of the King". E na ta sa kwa pa a floga ku e fa y pletu ku ta ni mon di kolonba ka-xtlivi yo di anu ta ka-te dja ku ola ku nen patlon ta ka-dinen pa nen ba dumini mwala.

Ni folo, F.U.C.K. sa: "Ale soku ta ka-kuji ome dja ku e ka-po na tlaba fa, pa e po kobo mwala de ni nglentu di koboke". Punda pletu na ta ka-konse kwa ku sa kansa fa, dja ku e na tlaba fa, mo kolonba. Nayen, nna mese fla modu ku Ale ta ka-fee ku kolonba fa, punda pla ami tan, djabu po levinen ba nfenu!...


Ola non ka-pya ni televizon, kwa ku a ka-musa non, di tela di kolonba, sa mina di kolonba bixidu ku kala di kaso ku na ka-kume ovu fa, ni xkola ka-pya livlu, o ni nen ke se ku te kwa di floga ka-kume doxi, ka-musa sawoji ku a te di bende. A ka-musa modu ku kolonba ka-tlaba pa a da nen anzu dinen bon vida ku ke pa a ta ne, ku bon vida ku a ka-te ni xitu ku a ka-ba paxa ne, o ola a ka-fe fesa di flegeja dinen o dja di Nata.

Ni otlo kamya, ku sa tela di pletu, sa otlo kwa soku ska-pasa. A na ka-be anzu ka-ba xkola fa. Yo dinen ka-sa losa ka-tlaba jina a ka-komesa ka-nda, ka-klaga kega ku pezu ni liba di kabesa. Ne floga a na ka-sebe ke kwa ku e sa fa! A ka-musa kala dinen pletu ku meka di awa we ku xe, plovya di kwa ku na sen pa a po pe ni bega fa. Pe dinen na ka-po xininen otlo kwa ku na sa te ni mantxi ku kwali, pa a po subli oke y dese vaji fa. A ka-zuda klaga bana, fluta, jaka, zekentxi ni kwali, bila klaga ngama di pixi pa a bende ni fela o ngama xa lopa pa a be ku e awa ba laba.

Xi nfla di mina di pletu ku ka-lanta sedu pa a zuda nge ke dinen ku xtluvisu, e te ten ku a ka-da pingada ku a na sebe tlaba ku e me fa, pa a da nge ku bala. Nen ngandu ka-xininen ka-da nge ku bala jina anzu antawo se sebe xkleve, punda a na ka-pinen ni xkola fa. Zo kwa maxi pyolo sa: a ka-tandinen pingada pa a mata tudu nge di kinte dinen, punda a ka-dinen mindjan, zo a ka-sa mo dodo ka-kole tlaxi di manu ku mana dinen pa a po mata.



Tudu nen kwa se ku a ka-fe sa nen nge tamen ku na te xintxidu fa, ku na sebe nadaxi di mundu se fa, ku ka-tom djelu pe jibela, kopla pingada ni mon di kolonba pa kolonba po sebe di vida dinen, bila godo, ba ple ba tom sleveja, va nen mina non anzu kadela (e po sa mina-mosu o mina-mwala), wanga maxkalenxa dinen pe non tela.

Kuma tudu non te we di pya, na sa ami ku ska-bi ku nova da nanse fa! A sebe kuma tudu nen kwa se ka-pasa ni tlaxi ke non, ni tela dinen donu non, dinen nge pletu mo non. Y non sebe ten, kuma djelu ku a ka-plomete pletu na ka-xiga ni mon non se txoko fa. Anzu ku na te livlu fa, na te kwa kume fa, na te kwa bixi fa, ka-ta de se tudu nen kwa se, ka pasa mixidaji y nge ku sa pode ka-sa ka-fe poko non pe liba de.


Mo nta fada nanse ni otlo ve, nen ngandu se ku sa tela tason pe ope ni liba di ope na ska-kupa ku povo fa. Kwa ku a mese tan sa pa djelu kye inen ni mon tan, pa a lentla avyon ba vive vida di kolonba. Zo ola a ka-xiga ala, a ka-sende mon piji jimola pa a "zuda" non se pobli ku say SanTome ku Ie ka-padise.

Ke kwa ku sa vlegonya da nen ngandu se ku sa SanTome?

Nen na te alima fa! A ka-fe nogoxo ku demono! Kwa ku a te tan sa kwa di makyadu tan!

Klonvesa dinen sa bola ku a ka-zuga ni tela di kolonba, ku a ka-da ni televizon mo kwa non!

A ka-fla di kadela di nen mina non ku ka-vala ni xtlada, di ixi ku a kobo za y ku a naxi kobo fa ku a ska-lema!...

Kwa ku non sebe sa kuma nen kwa se ku non ka-be ni mundu te ola ku e ka-bi kaba de. Y povo ku ta ka-padise ka-po txila nen doxi se ni boka unwa dja me! Punda oze, kolonba sa de tasondu ka-kume xtlolo ku likeza di pletu - pobli-, maji amanya kwa ka-po muda o!...

Sunday, August 24, 2008

MATU

MATU

Mo a ska-be ple ni tela non, kwa ka-da nge vlegonya pasa! Non sebe kuma kwa se na sa kwa di oze fa! Yo dinen mina di nge godo komesa ka-xe ni koboke dinen ka-ba paxa ni ple y ola a ka-xintxi matu, a na ka-ba ke fa, a ka-fee ni ple me. Zo oze mo yo nge be kuma ante nen nge ku te kebanyu ni nglentu di koboke ka-fe matu ni ple, anton tudu kaso oze ten ka-suza ple non glavi ku matu.

Tudu non sebe kuma san nge se ku a ka-sama "Didinya" kopla kebanyu ni mon di guvenu pa e fe nogoxo ku e, xintoson. Kuma ku nen kebanyu se sa oze? A kuji mu fan...

Maji kwa se na ka-po sa fa! Kuma ku a ka-po tom tela non bila malaboya axen, e? Sun ka-nda sun ka-poto matu di nge godo y nge pobli tudaxi...


A ka-be matu ni tudu kamya! Maji kwa se kenge ku te klupa sa nen nge ku sa ni pode. Nen so toka xina nge modu ku a ka-vive ni poson, kuma ku a ka-xtlivi alya ni ple, kuma ku sode ka-xina povo modu di sebe di kinte ku sajinon tudaxi. Kwa se na sa ante kolonba soku ka-bi fada non ke kwa ku non ka-po fe pa non po te poson non linpu fa.

Non na ka-po gwada ante kolonba ka-bi tela non bi fla "Fradiki" ni olya fa, pa e po manda nge na suza ple fa, y xi a fe matu ni xkola, ni ple, o ni lwa poson, sela a te nge pa a labee o balye. Maji mo nfla ni liba, sela a xina nge kwa ni xkola, ni ke, mo tenpu "Pintu" - ku a ta ka-mundja ola a ta ka-tende vungu di "independenxa" o a ta ka-lanta bandela - ku nge ta ka-te luxpetu ku tela non.

Oze, ante nen nge ku sa pode ka-liginen mina, anzu, ba ku e ple pa a ba vinen kadela, zo xi a xintxi matu, a kunda ke kwa?! Nen na ka-kupa ku nadaxi fa! Xi a te modu a ka-va inen "katorzinya" se kadela, a ka-fe zawa, fe matu, zo laba ovu ni ple se me fan...

Sa mo a ka-be karu dinen nge godo notxi, mundjadu ni bodo di xtlada tan, ku anzu - mina di pobli - ni nglentu de.

AWO!

Dja di nanse na ka-tada fa!
Desu sa tamen!...

VENTA

VENTA

Non sebe kuma venta na sa kwa ku bwa fa. Punda jina tenpu ku non sebe kuma nen maxibin ta ka-venta pa a fe poji y musa nge kuma a sa flimadu za, maji mo kolonba fadinen kuma e sa unwa kwa bwadu, pletu kye ni sigaru ka-kopla ka-venta anu lentla anu se kupa ku djelu di kopla kume y se sebe mali ku kwa ta ka-fee fa.


Nkonse yo nge ku sa folo ku ka-venta punda a komese ola a ta txoko antawo. Maji mo a sebe kuma kwa sa mindjan ku ka-fe nge mali ni ubwe y e te nge ku na ka-po bila vive se venta fa, sela a pe ni xipitali ka-tom mindjan pa kaba ku maxkalenxa se.


Xi a pya kwatu se di folo ku ka-venta, ku ka-gaxta yo djelu ku pokaria se, ka-sa ka-bila ve sedu y pobli, maji nen kolonba ku te ke ku ka-fe sigaru (y mo a sebe nge ku te nogoxo se na ka-venta yo fa, sa mo nen nge ku ka-vende "lianba") ka-sa ka-bila dinen liku kada dja. A ka-be nen kolonba ka-pe kwa ni vende ku yo meka ku kolo pa tudu goxto y a ka-bele ni tudu kamya. Kolonba ten sa ne ka-venta y ka-mole ku dwentxi ku venta ka-da. Djelu ku a ka-nganya ku sigaru ni mundu ka-da sun leva. Kwa sa djelu muntu... Ku nogoxo se, e bila te otlo ku sen nay ku non na ska-fla ne nayen fa.

Folo na sa povo ku ka-venta ne bebe pasa fa, maji ka-dja nga be nen mina ku nen mosu ka-mese fe mo kolonba. Zo nmese puntinen: ke doxi ku venta se te? Ke kwa ku a ka-nganya ku venta se? Kenge ku a ska-pe dwentxi ni ke ku nanse - punda na sa nge ku ka-venta tan soku ka-dwentxi fa!?

Ni tela non - SanTome ku Ie -, non na toka te kwa se ni vende fa! Ke likeza ku kwa se te da non, povo se pobli, ku na te kwa kume fa?! Non sebe kuma e te yo vin ten ku a ka-sa ka-kopla ka-bi bende da non. Pla ami, nen pokaria se ka-sa vende ka-poto! Kolonba ku ka-bende nen kwa da non, nen mese bila liku tan. A mese pa a koplinen vin, tabaku, pingada, livlu ku uku ku a xkleve ne, ku otlo-otlo kwa ku maxi montxi ve na ka-xtlivi dinen nala tela dinen maxi fa.


A be kuma mo nge ku te nen ke se ku ka-nganya djelu ku tabaku sa kolonba, nen ke sen ante oze y a na ka-manda da fogo ne fisa fa. Nge ku na te sotxi fa o ixi ku te ubwe ku na ngwenta basa di sigaru fa soku ku ka-padise de so. Xi nga te unwa nen ke se ku ka-fe kwa di nganya djelu y xi kwa se ka-sa ka-mata nge, a na ka-tada yo di anu (49) ni xkola ka-golo di sebe xi e ka-fe mali di vede, zo pa a pe letla ni masu di sigaru pa a po pya kuma kwa ka-fe nge mali. Axen me a sa ni tabaku ka-bende yo antawo y anzu ten sa ne ka-kopla. Kenge ku mese sebe? Nen ngandu se ku sa we kwa tela non? Sun bebeda o!!...

Nayen, a ka-be kwa ku Nigeria fe plovya di nen ke se ku bende sigaru y fe pa yo maxibin komesa ka-venta sedu ni tela dinen, pa a po nganya maxi djelu:

http://brasilcontraapedofilia.wordpress.com/2007/11/07/nigeria-quer-indenizacao-de-us-42-bi-de-empresas-de-cigarro/.

Mo a sebe, ni mundu, nge ku sen maxi montxi ni unwa tela sa maxibin, elemanda ku nen kliminozu se ka-lentla nge tela pa a ngunda nen mosu ku nen mina pa a po kopla nen pokaria se. Zo ola a ka-sa flimadu ku mina soku maxkalenxa ka-sa ka-xe ba lwa. Sa kolonba bila de liku za y e na ka-mese bila sebe di molexta di pletu fa!

Kwa ku nmese tan sa pa a na bila kopla kwa ku non sebe kuma e ka-fe nge mali fa. Ise ku non na sebe antawo fa, sela non lanta mon ba liba sama Desu. Punda tabaku ku vin (e te folo ku konse nomi di tudu dinen ku a bende ni SanTome ku Ie) na te lazon di sa ni vende fa. Punda ke kwa?

Pa non te tela xa di vajin ka-nda ni xtlada ka-tloka ope, ka-ta ke tasondu ka-sende mon ola a ka-xintxi fomi ni bega?
Pa a te nge ka-futa povo nganya ni kapwela?
A ka-ba golo loso, sukli, npon, fanya, fezon, a na ka-be fa! Xa ke kwa?



Zo nen kolonba ku gabon ku ka-lentla tela ku mese nen kwa se, sela non fadinen kuma tela non na te nen pokaria se fa. Punda nge ku ka-venta ku ka-bebe sa nge ku te nogoxo ku djabu. Y non sebe kuma e sa vede, punda nen na ka-bwa ni kabesa, ka-fla vonvon so! Ka-ko nen ngandu se ku non te ni "parlamentu". Elemanda ku a ka-sa ni pokaria di vungu, ku nen kwa se ku a ka-kopla ni mon di kolonba pa a pe ni televizon pa povo po pya. A ka-sa ka-bende tela ku toka povo da kolonba y zuga povo pe ni lwa!

Djabu ka-levinen damu!

Monday, August 18, 2008

TLEBESUBE

TLEBESUBE

A fla kuma sun ka-nda sun ka-be kwa. Nna ta ka-kele ni kwa se fa punda sun ka-po sa mundjadu ten ni we di poto ka-kume kola y sun ka-po be kwa ten. Maji kwa ku ntende sa axi: xi sun lanta kadela ba golo kwa pa sun pe ni kabesa sun ka-po defende vida ni mundu se. Punda kliminozu ku te sebe na ka-ba kadja fa y ixi ku sa blutu soku ka-poto de nala.


Zo e te pobli ten ku ka-po na te modu di xe ni kadja ten fa, punda e na te djelu di monya nge mon fa! Maji unwa kwa sa setu: nge ku sa blabu na ka-mole pobli fa y a na ka-ngane fa, mo a ka-fe ku yo dinen pletu se ku sa ni mundu. A ka-be pletu ka-fe papelu di nge ku mese musa kuma e sa blabu, maji ola e ka-plase ni we nge pa e fe kwa a ka-li e, fe poko de y tudu pletu (ku na te nadaxi ni kabesa fa) ka-kuji koloba ten fla kuma e fika gletu. Nkonveta nen zentxi se!
Nayen nga ba pe dosu o tlexi kwa ku ka-musa modu ku pletu ka-fe kwa pa kolonba li peta zo sama non tudaxi blutu.




Xi a mese sebe punda kwamanda ku nen Ngandu ku ska-manda ni non folo ka-ko bobo dansu, a ka-pya kwa se ku npe nay ku ska-musa modu ku nen kolonba ka-fe kwa se lepalu ku nen Ngandu ten ka-kole ba fe. Tlebesube soku ka-fe inen folo se ku nen kolonba, ku mese musa mundu kuma a sebe kwa muntu y a sa blabu. Maji nge ku ka-fika mali ni letlatu maxi sa pletu, punda povo de sa pobli y a ka-kole ba piji inen favolo axen me. Pla inen folo se, vlegonya na sen fa! Yo dinen na sebe nadaxi me fa y a ka-sa ka-fe kwa malaboya so. E te jidinen ku sa mo di ise ku sa pode en... ku otlo-otlo Ngandu, ku na te xkola fa. A ka-fla kuma a fe kwa di dotolo a fe kwa di tlaba di zuda povo, di fe nogoxo, maji a ka-pya bega nen so.




E te nge ku ka-tende mu ka-fla nen kwa sa ka-blose, ka-volo mu. E te "folo" (ku sa maxi kolonba doke pletu) ku nen kwa se ku nte ni kabesa, ku nka-sa ne ka-xkleve, ku jina e nanse e naxi tende kolonba ka-fla fa, e ka-sama "jykiti-wakongijmu". Ngogo ku kwa se ku "gabon meda" se fla luma. E na ka-po same otlo kwa ten fa.


Nen kwa se ku ka-fe pletu ka-tende kolonba dodo sa punda a na te xintxidu di kwa mundu me fa. Tudu ola a ka-sa ni "akesimentu global" ka-fla ka-subli ka-dese y a ka-be kaso pletu, Ngandu tlebesube, ka-kujinen... "YO! Kalolo muntu ku kwa ska-fe o... kolonba te lazon de fan... AWO!". Nen kolonba se soku ka-nganya yo djelu non y inen soku ka-xina nen mina non kwa ni xkola pa a bila dotolo. A be blabu ku nen nge ku sa pode ni tela kolonba sa?! Zo non ka-be nen nosentxi se ku sa we kwa ka-manda ka-da ben dinen so... A be? Ke kwa ku a mese pa nen maxibin fe ni San Tome ku Ie xi a mese fe kwaxi ku a ka-be nen blutu se ka-fe?!




E komu kwa ten ku ska-kunda kuma nsa ku we xa dinen ku ka-ta ni tela di kolonba ka-nganya bon djelu, ka-legela ku djelu ku a futa non folo se pobli ni San Tome ku Ie, ka-kobo nen kolonba kadela, ka-fe nen anzu non mali ola a ka-bluguna ba tela non ba paxa.


Maji kwa ku nen na sebe fa sa kuma, xi desu ka-sa pletu y folo, nen ka-sa ni Obo ka-subli pema ka-txila vin; ka-poda kakai ku kafe ni matu; ka-tlaba aliba ku mantxin ni mon pa a ximya kitxiba ku min; ka-txila fluta ku safu ku jaka; ka-ba omali ba golo pixi pa palaye po bende ni fela; ka-ba matu bunzu, xtloko ku pape; ka-klaga zekentxi ni kwali ni liba kabesa plaman sedu; ka-klaga andji ni ngama ba mwala ba fe zete. Nen kwa se soku nen toka sebe ku toka sa dixtinu nen xi desu ka-sen ni mundu se non.


Xi desu se sen me di vede y xi e na sa zuxi ku ka-kuji ladlon, pligisozu ku kolonba fa, unwa dja me ke dinen ka-pega fogo ku nen ni ngletu de ku tudu kwa ku a tason kopla ku djelu povo.

Friday, August 01, 2008

VIDA KOLONBA

VIDA KOLONBA

Kuma ku mundu se non ka-po sa bwadu da pletu?

Non ska-sufli ka-tlaba ka-fe nogoxo ku kolonba, ka-dinen djelu ku olo ku petloli, maji axen me tela non sa de pobli, nga be nge ku kala fisadu so, se kwa di kume, yo nge pobli-pobli so, ku anzu ka-padise de, ku maxibin ka-fla vonvon...


Nge ku sa liba ka-manda ni povo na mese sebe di povo fa. A ka-be nen ka-subli avyon ka-ba tela ka-fada povo kuma a ska-ba golo djelu ku kume pa a po manda ni vapo da povo. Maji ola a ka-fo nen xitu se ku djelu ku a plesa ni jibela, a ka-pe ni otlo tela di kolonba pa a po kopla kwa ku nen mese pa a fe luxu ku e. Povo ka-sa ka-be nen nge "godo" - ngandu, ladlon ku a toka fisa ni kadja zuga sabi buta - ka-fla «awo!... nen nge se soku te sotxi!... nen nge se soku Desu koye pa te kwa, vive dinen bon vida nen...».


Non sebe kuma yo kolonba ka-te djelu pa e kume bila de godo, te bega nglandji - a ka-ba ple sende toia bila bega se balili-, y xi kume ku a te sa montxi a ka-zuga kume se buta o a ka-da kume fogo xi e soveza na bende fa. Nen ka-te djelu maxi doke pletu punda mofala xi a ba tela pletu a ka-kopla olo ni mon non xintoson, maji ola a ka-bluguna ba tela dinen olo se ka-vale yo djelu - ku ka-da pa nge na bila tlaba ni vida de maxi fa, ku ka-da pa e kopla avyon, vapo, fe menmen ke, paxa loja mundu ntelu. Pletu ku ka-tufu tloku (minda di kwa ku e ka-futa ku toka yo nge) pe jibela, e ka-kole tom avyon ba ligi unwa kwa ku ka-kuxta yo djelu bi ku e y ixi ku e sebe kuma a ka-ba pya ola e ka-xiga tela non - kwa pa e fe poji musa kuma e sa nge maxi doke otlo.



Yo dinen na ka-mundja ni tela non me fa, sela ola a ka-mese tom pode pa a tason bila fe nogoxo di dana tela non buta. Maji sela povo sebe kuma ola a ka-sa ka-nda ni nglentu nen karu se, o a ka-fe menmen ke pa a ta ne xa di kwa, sa djelu di yo nge ku na te kwa pa e kume fa soku kopla. Sela povo sebe kuma tudu kwa ku nen te ku djelu ku a ka-sa ka-fe poji ku e, ka-ngana nen mina nova ka-va kadela sa djelu ku toka nge ku ska-pasa mixidaji ni San Tome ku Ie.

Tudu non sebe kuma yo dinen nge se na nanse ku nen kwa se fa y a na tlaba pa a nganya djelu di kopla tudu nen kwa se pa plesu ku nen kwa se ka-vale fa. Sososo sa nen nge se ku ta ni we kwa povo ku xe, ku otlo-otlo ku sa ni tela non ka-manda ku te ma fe, ku ka-manda boka da mali povo pobli, ku ka-da mali di tela non ola a ka-sa we di kolonba, a toka dinen ku budu ola a ka-sa ka-vala ni karu. Nen nge pobli ku a ka-fe poko de toka te inen mala pe ome di xtlada zo zuga budu ante ola ku a ka-be kuma kabesa na bila sa bwa di fe nge mali fa...


Punda pa nen kolonba te djelu di vive bon vida nen bila liku, sela non pletu bila pobli pasa mixidaji, fika se djelu di kopla mindjan ku kwa kume. Y pa tela kolonba te bon ke, bon karu, pe nen mina nen ni xkola ka-xtuda ku livlu, lete ku npon, bon lopa, tudu dja, sela pletu dinen olo ku petloli. Punda mo nfla, pletu (ngandu) ka-fika ku "1000" pa kolonba po fika ku "1000000", sososo e na ka-po te modu di povo txoko po vive ni mundu se fa!



Tudu kwa ku ska-pasa ku pletu en... sa punda nge ku sa we di kwa non te ma fe pasa! Kolonba ten ku te ma kloson ku na ka-pota ku nadaxi xi e na sa djelu di bila bega nen godo fa, ku djelu pa a po tason konta ante ola a ka-mole, nen na mese sebe fa. Zo ola nen ngadu se ka-ba paxa ku kala nen ka-ko demono, nen kolonba ka-bili poto saminen pa a po tason tom unwa kopu vin da kebla...

Povo pletu ka-sa ka-mole de ni xipitali, anzu ka-fika ni ke o ba xkola ku fomi ni bega, maxibin na te xtluvisu fa. Ngandu ka-golo tudu modu (e po mata manu de pletu, mo yo dinen ka-fe ola a ka-futa djelu ba pe ni tela kolonba) pa a te vida di kolonba, elemanda ku tela non na ka-ba we fa.



Kolonba ten, ola e na ka-be modu di bila liku ni tela de fa, ka-bluguna ku unwa mon ni we y otlo ni tlaxi ba tela pletu ba "tlaba" djelu (klaga olo pe avyon o vapo, ola pletu ka-sa ka-dumini - punda ne kamya ku olo sa ne gwadadu pletu na ka-sebe fa...) ku pletu ka-tlaba dinen mo kaso-xinja. Zo ola a ka-ba tela dinen ku yo djelu ni jibela, ku bega maxi godo antawo, ku a ka-xiga ala, a ka-volo tudu non sama nomi...


Kwa mundu na ka-po be so fa!
Iyemanja ka-zuda non!
Ante dja se!

Saturday, July 12, 2008

KWA KA-DA KU SUN

KWA KA-DA KU SUN

Kwa ku nen nge ku sa pode ska-fe sa kwa pa da povo leva, fe yo nge na bila xe ni ke ba koye inen maxi fa. Punda tudaxi sa unwa so! A ka-be kala di unwa ka-volo otlo, maji ola a ka-sa tasondu ka-kume djelu di povo a ka-sa migu... Yo di nge ku kole subli ba liba, ku sa ala ka-manda kese di non se pikina, mina di fluta ku zete pema, ku na be we kedadji pa sun po te unwa vida baleladu fa. Mo tudu kwa te ola de, sa mo a ka-be kwa ka-da ku inen so!


Tudu non sebe kuma nen ka-sa ka-tom kwa ni mon nge pobli ka-linpa kadela ku e zo zuga buta. A na mese sebe ni kwa ku ka-pasa ku no fa. Xi non te anzu dwentxi ni xipitali se mindjan, non se pobli na ka-be avyon ne djelu di sebe di sawodji di nen azu fa. Pobli sa de ka-padise de so y ixi ku na poji fa ka-mole de! Nge godo soku ka-be avyon di ba tela ba xipitali di kolonba ku te tudu kwa, zo povo soku ka-paga tudu nen legela se. Non na ka-kele kuma ku nge ku te sebe ni kabesa, ku ta yo di anu ni tela ka-xtuda ka-po fe sumentxi kwa se fa... Nen ka-ko nge ku a na xina nadaxi fa! A ka-sama sun pa sun fe unwa kwa, maji xi sun na kuji moda se ku a mese fa, a ka-txila sun ni xtluvisu pe nge ku bwadinen. A ka-sa ka-fe kwa so malaboya pe tela non ka-dana de kotokoto.

Kwa ku toka pa da ku inen sa mo kwase ku nska-musa nanse nay. Unwa ka-manda otlo "tlaba", fe xtluvisu suzu pa e ka-mundja de pe mon ni liba kadela ka-pya. Zo xi nen tudaxi sa nge ku te ma kloson, sa ola a ka-sa ni bobo ka-fe di futa djelu di povo, sa ixi ku ka-manda ku ixi ku ka-futa da sun se ten, kwa ka-da ku inen... punda ni mundu se xi zuxi di ome na sen fa, sun ka-piji zuxi di ose.

Non tudaxi sebe ten kuma tudu nge ka-bi mole unwa dja, maji mo nen ska-fe kwa di xintxi, nna ka-po piji otlo kwa dinen fa!





Otlo kwa ten ku nge ku te xintxidu na toka fe ni San Tome ku Ie fa sa: xi sun sebe kuma tela non na ka-da di fe kwa mo di otlo tela fa, sela sun fe kwa minda se ku non ka-poji ku e. Punda xi non kole lele kolonba, tende kwa ku inen ka-fla, mo non sa poko bila te tela txoko, ku nge ku na ka-mese zuda sun fe kwa fa, punda we xa kuvisozu ku nen te, non soku ka-buya!

Elemanda ku nska-viza nanse, pa a fika sebidu kuma kada nge te kega de, kada nge te sala mon de. A na ka-po fe kwa vala ba we ni mijida se ku a ka-poji fa, xi a na te modu di sebe de fa. Punda kwa ka-da ku sun! Taji o sedu...

Mo nen nge se ku ska-manda ni tela non en... ku na te xintxidu ni kwa ku a ska-fe fa, ni papelu ku a ka-tason xina-xina, zo ola kwa ka-bi pa non po paga, non na ka-te djelu pa non po paginen fa!




A ka-be nen sunge se ku te bega nglandji, kabesa awa, ni nglentu menmen karu ka-vala, ku menmen ke ku kandja ku yo kwa ni ngletu de, plovya di djelu ku a futa povo, y a ka-kye matu ka-xina kwa ku a ka-be tela ku sa we non yo ka-xina. Xi a fadinen pa a xina kwa ni papelu pa non po fla ngleji tan, o kaba ku po ni matu, o na kume pixi fa, o kwaxi ku da kolonba ni kabesa, a ka-kole da kabesa ni son pa a po pe nomi dinen ni nen papelu se. A ka-golo kaneta se maxi glavi ku a te gwadadu ni ke, pa a po pe meka di nomi dinen, zo se sebe ke kwa ku a xkleve pe ni nen papelu se. Zo ola a ka-xe ni lwa ku poji ku mon ni jibela, sa mali sa de fedu za y povo soku ka-paga!


A sebe kuma nen nge godo se ku ka-tom djelu nge tufu pe jibela zo fada povo kuma djelu kaba, djelu na xiga fa, ku otlo-otlo mintxila ku a ka-fada non, tela non soku ka-paga. Sa mo a ka-be plesu di kwa ka-subli de ni vende ka-ba ose. Xi non na tom xtenson y muda modu di pensa dinen nge se ku sa we di kwa povo, sa mo ola a ka-te latu mala plunda pe liba di unwa po ku kodo, zo pe kwa kume ni basu ni latwela gwada. Kwa ku non sebe sa ola latu se ka-xintxi selu di kume e na ka-kanya fa! E ka-golo modu di xiga ante kamya se ku kume sa ne y a po pya ke kwa ku ka-da ku e...

Kwa se soku ka-bi da ku nge ku ka-sa ka plesa nge djelu se modu di paga nge ele. Non sa mo latu se ku sa plundadu ni liba di kodo, maladu, ku fomi ni bega, ka xintxi selu di kume, maji kume se na sa non soku lanjae fa...


Iyemanja zuda non,
Jykiti Wakongo

Monday, July 07, 2008

FOLO FASU?!

FOLO FASU?! - OS FALSOS SÃO-TOMENSES?!

O problema que actualmente foca a identidade dos políticos são-tomenses e milhares de africanos como cidadãos que repartem as suas teorias ideológicas (se é que se pode afirmar que têm alguma) com as dos europeus e norte-americanos tem comprometido em certa medida os desígnios das Nações africanas, em particular a são-tomense.

O que se verifica é que não são a maioria dos são-tomenses que vão se transformando em estrangeiros e gerindo instituições governamentais e se inserindo na Assembleia Nacional como cidadãos representativos do nosso povo. A população carente e desesperada pelo emprego, pela a melhoria de condições salariais, educativas, sanitárias, etc., vai sendo excluída da participação nessa distribuição de riqueza, que é acumulada nas mãos dos políticos e ex-políticos em negócios obscuros. A elite são-tomense é que se safa do abismo em que colocam o povo e os pequenos mais desfavorecidos, que nem chegam a ter voz em coisa alguma, e que são fieis às leis decretadas pela elite impostora, à Pátria, não possuindo senão a sua nacionalidade de origem.

Pela constituição emprestada ao europeu e que está recheada de erros evidentes, apenas alguns desses cargos excluem a participação activa de elementos estrangeiros ou portadores de dupla ou mais nacionalidades. O caso de São Tomé e Príncipe é gravíssimo, porque com o despertar para o Petróleo, todos os que manipularam esquemas maquiavélicos contra o povo e arquitectaram o assalto ao poder são estrangeiros ou semi-são-tomenses (possuem para além da são-tomense uma ou mais nacionalidades europeias, e outras que se desconhece).

Muitos assuntos importantes que grassam a nossa sociedade não estão directamente relacionados com a portabilidade de nacionalidades estrangeiras, porque existem aqueles que foram autores de maior número de delapidações do património nacional e sempre tiveram uma única nacionalidade que é a são-tomense. Porém, é igualmente verdade que centenas dos que beneficiam de melhores posições sociais obtêm benefícios tanto do lado europeu (que funcionam como intermediários em processos de negociação com o Estado de S.T.P.), rubricando acordos que sustentam os seus interesses pessoais e que são criminosamente lesivos para o nosso povo, como do lado nacional como os mais altos representantes dos pobres e coitados “sem nome”.

Na atribuição de bolsas de estudo, de juntas médicas para o exterior e outras necessidades que fazem parte da política do Estado, o mérito não é usado como requisito há dezenas de anos (tudo funciona com o compadrio e negócios particulares dos detentores da pasta tutelar). A justiça social e política passa por manobras de embustes por parte de altos responsáveis do sector educativo, como a pessoa do director para a formação técnica e superior como da Sua Excelência Sr. (a) Ministro (a) de Educação, e os outros responsáveis ministeriais e governamentais que exigem troca de favores entre eles. Assim, os estudantes (e os doentes) que são eventualmente contemplados com esse “gesto” por parte do Estado partem à busca de uma saída para as suas vidas. No entanto, a partir daquele instante, passam a ser outra vez esquecidos e negligenciados por parte de autoridades competentes que justificam todo o tipo de inviabilidades e incumprimentos com a falta de verbas e o fraco orçamento para o sector.

Para lá do Atlântico, vão se formando jovens, senhores e senhoras que pretendem com as suas forças de vontade contribuir para um futuro melhor para os seus familiares, amigos e o povo, de uma maneira geral. Estes, porém, não sofrem qualquer mudança de comportamento comparados com os anteriores políticos corruptos que lhes ignoravam na diáspora. Ao regressarem, tornam-se os mesmos capachos e insensíveis quanto se poderia imaginar. Desta forma, vão recriando o ciclo vicioso, seguindo os mesmos passos talhados pelos seus anteriores “inimigos”.

O que é por vezes irónico é o facto de revermos aquilo que esses mesmos antigos estudantes endereçavam aos ministros e governos da altura. As suas “Cartas Abertas” à Sua Excelência Sr. Presidente da República, ao (à) Exmo. (a) Sr. (a) Primeiro (a)-Ministro (a), ao (à) Exmo. (a) Sr. (a) Ministro (a) de Educação de São Tomé e Príncipe, quando se encontravam em Cuba, no Brasil, na Ex-URSS, em Portugal, etc., etc. Não pode ser que após a aquisição de conhecimento e a obtenção do canudo passassem a ser tal e qual os ex-dirigentes políticos que por aí passaram! Se esses ex-estudantes eram bestiais, actualmente são bestas…

Há que se mudar as mentalidades retrógradas e optar-se por um rumo em direcção ao progresso social e não continuar-se a propagar revoltas, delinquências, rancores e frustrações entre os nossos jovens. Se existem estudantes que apresentam melhores resultados que outros, porque se esforçaram, então estão melhor qualificados para serem beneficiados com uma vaga num estabelecimento de ensino que os permitirá prosseguir os seus estudos ao nível superior. Seja em São Tomé e Príncipe ou no exterior, embora defenda que o investimento do Estado devesse incidir-se sobre formações realizadas localmente. Isto começa com a frequência nessas instituições públicas dos filhos de políticos e altos dirigentes da Nação, para que sirva de exemplo e dignifique aquilo por que tanto defendem nos seus programas eleitorais.

A orientação tendenciosa e preconceituosa da elite política para que os seus filhos se formem para o exterior tira todo o mérito ao trabalho que tentam desenvolver em prol do desenvolvimento do bem que serve a todos os são-tomenses. A não ser que esses sejam estrangeiros, portadores de outras nacionalidades que não se identifiquem como filhos da Pátria.

Os rumores que têm corrido na praça pública por causa de haver indivíduos que exercem actividades de carácter judicial, económica e financeira, em níveis destacados no nosso país, começam a por em causa a sua fidelidade para com os verdadeiros cidadãos são-tomenses, que não sendo filhos de estrangeiros nem portadores de outros rendimentos extra (fruto de direitos como cidadãos europeus) vão se submetendo aos embustes e promessas de melhoria de condições de vida, enquanto as suas vidas vão se deteriorando e se tornando insuportáveis de se viver. Os seus representantes políticos, pelo contrário, vão assumindo responsabilidades públicas acrescidas e ostentando bens luxuosos aos olhos de todos. Para não falar das contas que detêm em bancos estrangeiros (de países onde possuem a (s) outra (s) nacionalidade (s)) e empresas offshores.

A revolta dos pequenos já se faz sentir e o ponto de saturação pode culminar numa estabilidade político-social bastante melindrosa. A impunidade exagerada e agravante entre os altos responsáveis do nosso país propicia a formação de grupos de cidadãos com ideias e argumentos lógicos capazes de contrariar essa tendência selvagem de aniquilação do povo que se vai desvanecendo sem o pão e sem a saúde. A degradação tem sido sistemática e sem capacidade de recuperação, provocando levantamentos armados e sucessivas quedas de governos. Os falsos são-tomenses que são sobretudo os corruptos e criminosos políticos (incluindo seus comparsas mulatos e brancos – todos “semi-são-tomenses” - que dão golpes em dinheiros do povo negro) que não tendo sido condenados pelos seus actos, continuam prevaricando as leis que de nada lhes servem, apenas para combater alguns desgraçados ladrões de galinha.

Esses falsos são-tomenses, empoleirados em solo europeu com o fruto do roubo, levando uma vida indigente, são os autores de desvios de bens públicos que prejudicaram fortemente a população e que na diáspora vão difamando os negros e o bom-nome do nosso São Tomé e Príncipe e da rica África.

Os que forem realmente são-tomenses, africanos (não vagabundos e oportunistas assassinos dos negros seus "irmãos") concordarão comigo e defenderão a minha visão de sobrevivência, da protecção dos nossos valores culturais ou, ao invés, estarão contra mim e sendo traidores e terroristas quanto os milhares de falsos são-tomenses brancos, mulas e negros que representam S.T.P. que andam por aí.

Quem serão afinal os terroristas em São Tomé e Príncipe? Os elementos entre a população, os governantes (e ex-governantes) corruptos e as suas proles (também estrangeiros) que vagueiam por entre cidades europeias como cães rafeiros, os "são-tomenses fantoches" – sem raízes africanas, ou estrangeiros que se imiscuem nos nossos problemas de Estado?

Todos aqueles que se comportam como camaleões, como os que não definem as suas orientações sexuais, só podem ser prejudiciais para a política do nosso país. Porque quando terminam o saque e que são despedidos dos seus cargos em S.T.P., como fizeram muitos que se auto-proclamam cidadãos são-tomenses no exterior, sendo portadores de dupla nacionalidade (desertores) e carregados com impulsos recalcados latentes não drenados assimilados na sua pobre infância, transmitidos ao longo das suas vidas por seus progenitores labregos (malcriados, rústicos ou grosseiros) e fascistas, transportam consigo um ódio profundo contra os negros e desprezam infinitamente todo o elo de ligação com os negros africanos.

Pelo que se sabe, centenas deles viviam e ainda vão vivendo à custa dos dividendos de esquemas e negócios macabros que sugam a frágil economia política são-tomense. Na minha luta, confrontei muitos “ressabiados são-tomenses” com as minhas ideias e o choque foi brutal! Fui desafiado, tentaram usar golpes altos e baixos para me humilharem e acabaram por perder o seu rico tempo. Nem valeu mesmo a pena, se deram muito mal! Não existe nada que me demova das minhas convicções filosóficas estruturadas e coerentemente lógicas, construídas durante longos anos de contacto e reflexão sobre os problemas dos negros em África e em São Tomé e Príncipe, em particular.

A minha postura perante os infiéis, corruptos, desertores, em suma, traidores da Pátria é clara! Ajo de forma a contrariar essa tendência de injustiça social, corrupção venenosa, abuso de poder, e conduzo uma estratégia de pensamento para o negro não corrupto, instruído e, por isso, criei um espaço de promoção de valores e temas que interessam ao povo são-tomense (ainda em desenvolvimento).

Ao longo das minhas árduas investigações, pude tirar algumas ilações. Entre elas, as que mais se destacam são: os rebeldes que se desertaram da África, numa fuga cobarde, carregando consigo os pertences do povo negro (valores monetários que desviaram nos cofresdos Estados africanos) e um ódio infinito relativamente aos ícones identitários do homem negro. Consigo, esses BELZEBUS muniram-se de ferramentas ideológicas do regime neo-colonial, fascista e, até certo ponto, terrorista contra os negros africanos. Aliados ao seu outrora "inimigo" branco, converteram-se em bufos e nos maiores traidores da história da África. Jamais havia conhecido o carácter demolidor dos camaleões que nem pertenciam ao mundo dos negros nem ao dos brancos.

A África passou assim a ser motivo de chacota, por tudo e por nada e de diversas maneiras. O preconceito e o racismo propagados de forma feroz eram bombardeados por esses agentes infiéis por toda a parte por onde passavam e que lhes aparentassem transmitir-lhes uma paz nas suas almas assombradas. Estavam todos possuídos por espíritos malignos que lhes atingiu nessa fuga pérfida e criminosa. A imagem dos negros já corrompida pelos colonos brancos, que viviam abastados como reis em África, era reforçada com as desgraças fomentadas pelos sucessivos desequilíbrios e frequentes desproporcionalidades na distribuição de riquezas entre os negros, saindo beneficiados dos negócios macabros os brancos e os mulas, e por último os indigentes negros desertores. Quando se lhes apertam os "cojones" regressam ao território em que cuspiram, para sacarem o pouco que ainda resta para os "coitadinhos" dos irmãos negros carentes. A inveja latente que se pode observar nos seus olhares arregalados e nas suas acções violentas em época decaça me fazem lembrar a CORUJA.

Posso garantir-vos que a pior coisa que pode acontecer a uma família – a coisa mais importante e preciosa por que vale a pena LUTAR-, é ser traída por um dos seus próprios filhos! Muitos deles ingratos, ingénuos e estúpidos se fizeram à estrada, como órfãos demãe, mas que de pai – um incógnito – seu progenitor adúltero, mas de quem teriam muito a ganhar… rumaram à terra dos ex-invasores e chegados aí não tiveram como não se queixarem dos maus-tratos dos negros, seus inimigos, que os escorraçavam diariamente para que juntassem ao seu lado branco.

Para todos eles, as suas vidas tiveram uma salvação! Depois de educados sem preconceitos, com tudo do melhor que as suas mães negras lhes poderiam proporcionar, revoltaram-se como macacos ingratos e assumem-se vítimas de perseguições por parte de governantes negros que os querem fora de África. A sua maioria, com os bolsos cheios de pedras de diamante, furtados aos negros (chegando até a encomendar assassinatos em nome do bem material que ambicionava), e as contas bancárias bem recheadas, roga pragas aos negros, à sua mãe e à África.

Uma vez do outro lado da trincheira, esses trafulhas BELZEBUS dizem aos seus agora “amigos” europeus que não se importavam nada que se lhes lançassem umas pastilhas atómicas e que queimassem aquela droga toda… (A África e os seus donos…)

Não é muito normal ouvir-se isso, depois daquilo que o negro passa em nome dos mulas ou desses rebeldes negros! São esses que depois ao lado das suas amizades brancas, aconselham-nas a não pisar o continente negro. Contam-lhes barbaridades atrás de barbaridades, que até metem dó! A minha revolta para com esses labregos insanos é tanta que até faz tremer o inferno.

Nunca havia-me preocupado com o facto de mulas pertencerem mais o lado africano do que o europeu, mas com o tempo, fui constatando que eles temiam ser estigmatizados como negros, até que os cabeças-rapadas brancos lhes perseguissem de morte! Após insultos por parte da sociedade branca, que os rejeita, foram aos poucos se encostando aos negros (que apesar dos pesares - sendo filhos de que eram -, sempre os recebeu de braços abertos) e se juntando às causas dos oprimidos e dos discriminados. Ao seu lado, estavam os tais rebeldes, negros por fora e brancos por dentro! Qual camaleão impostor!Aos que me odeiam pela coragem demonstrada na defesa daquilo que me pertence e ao meu povo negro, por direito, só tenho a lhes dizer que LAMENTO MUITO! Nada poderão fazer para que mude de ideias. Sou e serei sempre firme naquilo que me construiu como negro africano,como cidadão são-tomense, com virtudes e defeitos que são próprios do ser humano, no seu espaço geográfico. Nada nem ninguém jamais poderá atrever-se a enfrentar as ideologias do homem branco, que pretende perpetuar a sua espécie, a não ser que seja retaliado portoneladas de bombas químicas ou nucleares no território oponente.

Nesse aspecto, darei a até a minha última gota de sangue para a causa que defendo. Portanto, em suma, SEREI INTRANSIGENTE E INDOMÁVEL perante quaisquer opiniões, advindas especialmente de teorias de brancos, que tenham carácter desencorajador e que têmfomentado a desgraça dos povos negros em toda a África.

Os negros estão fartos de tanta hipocrisia e tanto cinismo dos europeus e dos seus descendentes. Temos que tratar dos nossos assuntos da nossa maneira e como pudermos, porque embora tenham dedos de europeus e não só, cabe ao povo são-tomense decidir o seu destino, SEJA ELE QUAL FOR!

Para os que acharam o meu texto de certo modo forte (com características "chauvinistas", etc.), gostaria que me respondessem o seguinte: quem é que sempre tem tido tons agressivos e ofensivos contra os negros? Quantos negros são humilhados e assassinados na sua própria terra? Quantos são discriminados e maltratados no Brasil, nos USA e na Europa? Me digam!

São Tomé e Príncipe é pequeno e rico, não necessita de tanto alarido na condução do seu destino. Apenas transparência, seriedade e responsabilização nos actos produzidos durante o tempo de actuação de todos os intervenientes na gestão da coisa pública. Uma vez mais, alerto para o facto de em momento algum cedermos às tentações desses BELZEBUS que não pensam no povo e procuram distraí-lo em momentos festivos e de campanhas de caça aos votos. A influência de alguns anarquistas e falsos são-tomenses, que tentam impingir a nossa sociedade com paleios de estrangeiros que são, podem contribuir para a morte dos nossos valores culturais.

Na minha humilde opinião, prefiro viver na selva, ser odiado por rejeitar as moléstias dos europeus e caucasianos, os seus vícios macabros (“gayismo”, “lesbiquices”, tabagismo, alcoolismo, drogas) a ser estúpido como uns tantos negros que se julgam inteligentes e "cidadãos do mundo", vivendo sob o cheiro do sovaco dos brancos em cidades extremamente violentas.

Nkunzula nen zentxi se!

Kabesa mu sa lizu,
July 04
Jykiti Wakongo

O Papel da Mulher em São Tomé e Príncipe

O Papel da Mulher em São Tomé e Príncipe


Há milhares de anos que a humanidade tem olhado para a mulher com olhos suspeitos, devido à sua capacidade quase que infinita de proporcionar a harmonia e o bem-estar no seio da comunidade, de lutar pela melhoria da condição de vida dos seus filhos, independentemente do eventual apoio por parte do cônjuge. Antigamente e, infelizmente, ainda nos dias de hoje, as mulheres têm sido usadas e abusadas sob todas as formas. De injustiças sociais, culturais ao direito da mulher enquanto ser humano, um longo caminho deverá ainda ser percorrido. A situação actual não é nada animadora. As mulheres e as crianças ainda continuam a ser vitimizadas por indivíduos sem escrúpulos, por vezes, dentro da própria casa, onde são feitas reféns, escravizadas e abusadas sexualmente. A sociedade parece pouco serena, mas em cada canto ouvem-se gritos de socorro em forma de zumbido ou observam-se lágrimas de sofrimento guardado nas almas desses seres sofredores.

Às mulheres impedidas de adquirir conhecimento paralelamente aos homens, foram lhes impostas desde tenra idade, a execução tarefas de lides domésticas e satisfação de prazeres sexuais aos seus parceiros, tratadas com uma espécie desprezível. O preconceito é tão forte que, em determinados serviços tradicionalmente frequentados por indivíduos de sexo masculino, ainda se ouvem piropos e zombarias às corajosas mulheres. Por exemplo, as mulheres foram sempre relegadas da área da mecânica (de automóveis, por exemplo), da política, da gestão de grandes empresas, das forças armadas, etc., onde raramente se aventuravam de livre e espontânea vontade. Existem até instituições que limitam o acesso de mulheres nos seus quadros, alegando compromissos permanentes (actividades de alto risco e de capital importância) e que a mulher pode não cumprir por causa das fases de gravidez e pós-parto. E ainda existe um factor discriminatório presente em muitos países que é a remuneração diferenciada consoante o sexo do profissional.

À mulher eram impostas, para além das actividades domésticas e cuidados com os filhos, as tarefas fabris, de apoio no trabalho do campo, sendo consideradas frágeis e incapazes de assumirem cargos de chefia, o que fazia com que não exercessem actividades rotuladas para machos. A exploração e a limitação dos seus direitos em determinados campos de acção eram bem evidentes. Ao contrário, para os poetas, os escritores, os músicos, a mulher serviu de inspiração para os seus trabalhos literários ou não, bem como para os pintores mais famosos do mundo nas suas melhores obras de arte. A mulher é um ser romântico por natureza, que compensa a sua metade oposta, proporcionando uma carreira de enorme prestígio, sem se ter a noção desse facto. O seu lado feminino, maternal, de mulher, contribui em grande medida para o estabelecimento de relações afectivas duradouras, conduzindo a uma evolução ao longo dos tempos na sociedade em que vivemos.

A figura materna no meio familiar tem por hábito definir o rumo das tradições que são passadas de geração em geração, especialmente, no que toca as descendentes do sexo feminino. Porém, os elementos do sexo masculino tendem a assimilar características culturais provenientes da educação transmitida pela figura materna da sua família. Apesar de actualmente a mulher são-tomense ainda constituir uma faixa da população que não é respeitada pela sociedade, de uma forma geral, pela falta de cultura intelectual das próprias mulheres que se sujeitam aos maus tratos e aos preconceitos enraizados na nossa sociedade, algumas delas vão se afirmando aos poucos em várias áreas outrora apenas destinadas aos homens. Hoje as mulheres já fazem parte do mundo da engenharia, da saúde, política, do desporto, do exército, da polícia, embora em número bastante reduzido. Com mais mulheres influentes na nossa sociedade, acredita-se que poderemos construir um mundo mais tolerante, com pão, paz e amor.


O papel da mulher em São Tomé e Príncipe ainda é pouco representativo na escala nacional e reticente quanto às aspirações de diversos grupos sociais que tendem a inibir acções de promoção dos direitos e valores das mulheres. Enquanto as mulheres e as mães são-tomenses forem aceitando de bom grado as atitudes doidivanas, de infidelidade e da não responsabilização da figura paterna no meio do agregado familiar, onde as crianças desconhecem os seus progenitores, onde não são transmitidos os melhores exemplos de conduta e de civismo, não poderemos aspirar que as nossas metas sejam atingidas. As jovens devem consciencializar-se em relação ao seu próprio comportamento de lealdade perante o seu companheiro, perante os seus familiares e perante a sociedade. Não se pode admitir que a emancipação e a intelectualização das mulheres, nos dias de hoje, sejam o sinónimo de "divertimento", falta de compromisso e confiança entre ambos os sexos. Há que haver seriedade e respeito mútuo, seguindo os princípios da ética e de bom viver, para que tenhamos uma sociedade sã, próspera e promitente.

Alerta-se a sociedade para os casos de mães adolescentes, que normalmente não possuem qualquer tipo de formação académica e cultural – dado que ainda se encontram na fase de crescimento -, chegando a ser um exagero falar-se de abusos sexuais ou pedofilia, mas o facto é que vai sendo crescente o seu número. Observa-se um agravante na capacidade de sustentabilidade por parte dessas jovens que têm crescido num meio, por si, pobre e desfavorável, sem o apoio de instituições públicas competentes, e os seus filhos (sem qualquer tipo de culpa) vão servindo de “brinquedo” e, ao mesmo tempo que vão sendo criados sem a presença paterna, enfrentam dificuldades tremendas nos seus primeiros anos de vida. Qual será o futuro que sonham essas jovens mães, muitas vezes ainda crianças? É uma incógnita. E qual será o futuro dessas crianças, filhos de mães adolescentes? Que futuro para a família são-tomense? Parece que há muito que ela deixou de fazer sentido e temos tantos parentes que desconhecemos, tão próximos e tão distantes ao mesmo tempo. Um progenitor tem várias parceiras e os meios-irmãos são por vezes desconhecidos entre si. É uma prática comum e tem feito valer a poligamia, o poder do machista sobre as mulheres que são submissas. Como solucionar esses problemas na nossa sociedade?

É bom que as mulheres são-tomenses revejam as lacunas que são bem visíveis a olho nu, se dêem ao respeito e respeitem a família, as mais velhas transmitam os valores básicos da vivência numa família, para o próprio bem delas e pela enorme importância que têm na perpetuação da espécie humana e na propagação dos valores tradicionais associados à nossa cultura.


19/06/08
Dra. Belinda Wakongo

Sunday, June 15, 2008

KOLONBA BEBEDADU

KOLONBA BEBEDADU

Non na sebe ke kwa ku kolonba mese fa! A ka-kontle pletu duji-duji! A ka-nda matu ka-da mali di pletu, fla kuma pletu na ka-tlaba fa, na ka-fe nadaxi fa, bila fla kuma tela non sa xa di maxkalenxa ku mixidaji ku otlo-otlo kwa ku non na sebe fa. Kwa ku nsebe sa: a ka-lentla non tela futa-futa non kwa klaga be ku e tela dinen pa a po legela.

Xi nga bili boka fada nen nge di SanTome ku Ie kuma e te kolonba ku sa de faxadu ku vida di mundu se, kuma e te kolonba ku te vida pyolo doke di djabu, ku na ka-vive milyon doke inen ni Aflika fa, a na ka-kele fa! Nta ka-golo unwa kwa, ola npanta ke kwa ku nbe?! Yo di kolonba ku tema di bili glagantxi nguli seleveja ku awadentxi mo nge ku sa bayadu… Zo a ka-bila bega balili, kye ni son, y ola ku a ka-koda a na ka-sebe ke xitu ku a sa ne fa. Ola nanse ka-pya kwa se a ka-li peta!

Yo dinen ka-te vida ku non na ka-mese te ni tela non fa. A lanta plaman ku seleveja ku awadentxi di boka ante notxi ka-kubli. E te tela di kolonba ku te nge ku sebe bebe y ola a ka-xe di xtluvisu se, ni basu di fyo ku suba, a ka-lentla vin ku awadentxi se ante plaman ka-bili. E na te mina mosu fa, e na te mina mwala fa, tudaxi, ante anzu antawo ka-sa ni vida se.

OLA A KA-MESE PYA KALA DINEN NI SUPE A NA KA-SEBE KENGE KU A SKA-PYA FA!...

Kolonba na sebe fla ku mwala se tom kwa bebe pe boka plume fa. Pla ome landja mwala ni tela dinen sela a bebeda o tom mindjan (lyanba), zo a ka-bili boka di fla ku mwala. Mwala ten, ka-bebeda plume z opa e po kuji ome. Y xi kolonba ba fla ku mwala ku we klalu e ka-sa ku mandjinga ni ubwe y e na ka-te kloson di floga ku mwala notxi fa. Nkonventa zentxi se!

Zo nen kwa se ku a na ka-musa pletu ni televizon di tela non fa soku a ba xina non, fla kuma e sa bwa, kuma sela pa sun po te fosa pa sun po tlaba. Maji xi a pya kwa ku npe nay gletu, a ka-be kuma xi sun sa ku we biladu luvesa, ku bega balilli, ku seleveja ni kabesa, e na te tlaba me fa. O nna sebe ke tlaba ku sun ka-tlaba fa!? Sun ka-dumini ni kwakwali kamya ku e da y “karu” ka-po da sun pinsu ni son, kaso ka-po fe zawa ni liba sun, a ka-po da sun bodon, fe mali, se sun sebe ke kwa ku da ku sun fa!

Ola kolonba ba tela di gabon, a be kuma xi a mese pa gabon po bili boka fla tudu kwa ku a mese, a ka-dinen kwa bebeda tan y e sa ne za! Y nen te lazon dinen o… gabon ka-tason bebeda setefolo, kese di kwa mundu, fla kwa vonvon tan, ante kwa ku a te bixidu ni ubwe a ka-da nge se sebe. Elemanda ku a tason “bende” nen manu nen da kolonba, fla kwa ku na toka fa. Ni moda se, ola gabon ta ka-koda, e ta ka-be kwa ku e naxi ta bele fa! Kolonba ta ka-lentlinen ku sudu, ka-dinen nkome, zo fadinen kuma a na-fe xtluvisu ku kolonba mandinen fe fa, zo gabon ta ka-kuji. Ku kabesa biladu awa, gabon ta ka-paga kolonba kwa ku e bebe ku tela, bwe, kabla, nganya, tudu likeza ku ta ni son tela ku toke, mwala,… kwa ku gabon ta ka-mese tan sa kwa pa e fya kalolo.



Gabon sa mo nen kolonba se ku nanse pya nay. Xi a da gabon vin o awadentxi, e ka-da sun tudu kwa ku sun mese! A ka-gogo ku kwa se maxi doke mwala o anzu ku a te ni koboke!

Nen kwa se ku toka kolonba, ku ka-musa patxi ku na sa bwa da inen fa, kolonba ka-te vlegonya di musa pletu. Kwa ku na sa glavi fa, ku te mali ku toka nge dinen, kwa ku ka-fla musa kuma inen na sa liku fa, zo nge ku a ka-sma glavi ku we zulu, ku kabelu kolo bobo, pletu na ka-pya nen kwa se fa y pletu ka-kunda kuma kolonba na ka-vive pyolo dokee ni tela dinen fa. Ola npya kwa se, ubwe jinga mu, maji nta sebe me kuma nen zentxi se sa axi… a ka-bebeda kye ni son plede. Nbe kwa nli peta, zo nlenbla gabon ku ta ni losa ka-tlaba ni tenpu di kolonba ni SanTome ku Ie.

Nen kolonba se ka-ba Xpanya ku Putuga, y nen dala ka-fika ku goxto luma, punda a te we zulu, a te kabelu kolo bobo y a sa-kolonba. Ola nen ka-lentla matu ka-da nge ku bala, ka-futa nen nge Putuga kwa, a ka-fla kuma nasinen fa, kuma kwa sa pletu ku lentlinen tela soku ska-fe nen kwa se tudaxi! A KA-FE TUDU KWA NI TELEVIZON PA A MUSA KWA KU KA-FIKA PLETU MALI, KU KA-FIKA AFLIKA MALI, FLA KWA KU PLETU NA FE ME FA, PA POVO KOLONBA PO KONTLE PLETU MO DEMONO.

Maji konse ku nga da nanse sa: A NA KA-KELE NE LELE KWA KU KOLONBA KA-FLA FO! Nen ni we nge a ka-fla unwa kwa, maji ni tlaxi a ka-fla y fe otlo kwa y pyolo da sun. Kwa ku non, pletu, na toka di fe fa sa lele kwa ku a ka-fe y ku a ka-fla kuma e sa bwa fa. Punda ola nen kolonba ku tason bebeda setefolo ka-koda, e te kolonba ku ka-sa ka-futa pletu djelu xa jibela di ba zudinen kolonba xiku na tlaba fa. Y pletu ku na te ne guvenu di tela de fa, ola a ka-koda, a ka-fla: AWA WE SO E! ZEME SO E!


Iyemanja zuda non,
Jykiti Wakongo

Friday, June 06, 2008

A LIVLA ANKA NI BOKA KASO

A LIVLA ANKA NI BOKA KASO

Ola nga be folo ka-fla kwa ku na sebe fa, ka-fla kwa dinen vonvon tan mo nge ku kye ni po, nen kwa se ka-blose mu pasa. Nga be pletu ka-punta Jykiti xi e sa pletu me o xi e na sa yaga mo dinen fa! Zo mo nga be nen nglatu se ka-pya mundu mo kolonba y a na ka-kele ni kwa ku pletu ka-fla fa, myole nga sa ka-pya kwa tan mo nge ku na ska-tende fa.

Nge xi ku ka-kunda kuma nga kontle kolonba o nen ovu dinen (yaga) ku a fika pe Tela Pletu (AFLIKA) sa punda nge se ka-kontle pletu ni kloson de.

Zo nen yaga se, ku te donu kolonba ku zetinen, ka-bi fla pa a na golo modu di sebe di kwa ku toka nge di Tela Pletu y kwa ku vale tan sa kwa ku kolonba te. E te "folo" blutu, nglatu di meda, ku ka-fla kuma SanTome ku Ie toka sa ni mon di kolonba, pla nen ka-sa ka-futa non kwa ka-manda ba tela dinen, pa non bila sa mo plesu ni kadja. Punda a kunda ke kwa?! Kolonba ka-tom non tela manda tudu nen nge dinen bi ta nay y pletu me ku te xitu de a ka-manda sode da sotxi o da ku bala. Punda ola kolonba ka-lentla tela ba pode e ka-fe kwa de patadu da pletu ku nen manu dinen kolonba o! Pletu ka-te kamya ku e na ka-po ta fa, punda e ka-sa pla kolonba tan. Sa mo kwa ku a ska-mese fe ni "Ilye Kabla", kwa sa axi: tudu folo ka-xe di tela dinen donu dinen y pletu na ka-bi ta ni kamya se me ku nen kolonba ka-sa ne fa.

A pya modu ku kwa se ku nfada nanse di kaso ku gatu sa. PLETU sa gatu y KOLONBA sa kaso. Xi sun na bili we ku inen fa, a ka-tom mon-mon... Sososo sela a pya kwa se ku npe nay basu ku xtenson pa a be modu ku gatu ka-fisa we da kaso fyadu (kunda kuma e sa txoko antawo), maji ola e be kuma kaso ska-xe ku fata luxpetu pasa, ka-mese fute kwa kume, zo bila saye olya ku dentxi... a ska-be? DJANGA!



Zo mo a sebe ten, ola gatu ka-be modu e na ka-po poda kaso ola e ka-sa txoko fa, fla kuma e sa blanku, klalu bobo, glavi y e na ka-fee mali fa, punda ola kaso ka-klese e ka-sasa gatu se fe-fe oso! A ska-floga o ke kwa?

Kwa ku non sebe sa: kolonba sa mo kaso y pletu sa mo gatu. Kolonba ka-sa ku goxto, ka-fe migu ku pletu xi e sa liba pletu, xi pletu ka-sa ka-fe xtluvisu dinen pa a zuga mina maxponbo pa nen pletu tudu pe. Maji nen kolonba soku ka-kume glapon, bega di guya-sonbla, kani y pletu ku na kuji kwa ku nen mese fa, a ka-golo modu di dana fesa buta, golo demanda, pe pletu ka-da otlo bodon.

E te pletu ku ola e ku ka-pya kwa ku sun Jykiti fe pe nay e fika bloxidu ku leva ni kloson! A ka-sa ka-lenbla kwa ku kolonba fadinen , kuma a na ka-po fla nen kwa se fa, punda axen a ka-kunda kuma sun ka-sa ka-mese fe kolonba mali.

Maji xi e ka-sa kwa pa nfe kolonba mali, kontle tudu kolonba, nna kasa ka-xkleve kwa ka-pe nay pa tudu nge ka-pye fa.

Zo e te kwa ku sa vede me ku a na ka-mese pa sun fla fa. Ami soku ka-fla kwaxi ku nmese, di pletu, di kolonba, di nge Xina, ola nga be kuma xintxidu di folo o di pletu na sa ixi ku nen donu nen xina fa. E te nge ku bi fada Jykiti kuma xi Maya de ka-pensa nen kwa se mo de... "pali cole, pali canada". Kwa ku sun se poja na sebe fa sa kuma mundu sa mo di pema di tlexi ndala. Maya se sun poja te vivenxa loja matu.

Kwa ku nmese pa a fe ni Tela non sa pa a golo modu di kaba ku maxkalenxa ku kolonba ka-klaga ni tela dinen bi wanga pe San Tome ku Ie. E te yo kwa ku xi non na bili we fa non ka-mole kaba!

A ka-be ome ka-mese va ome kadela; a ka-tende kuma e te mwala ku na ska-mese tom ome maxi fa punda e bila ka-gogo ku mwala ten; e te folo ku na mese te maxi doke dosu mina fa, punda kolonba fadinen kuma a sa montxi (maji myonle ni tela di kolonba a ska-mese pa men po pali maxi mina...); zo e te folo ten ku ka-fla kuma e na ka-kume kani fa, punda kolonba fla kuma e ka-kume fya tan mo kabla...

Axen, ni moda se, sa mundu ku kolonba kya soku pletu ska-vive ne y xi e na kuji fa, nen pletu me soku ka-ponta sun ku pingada, fla kuma sun ska-kontle kolonba o nen ovu dinen (yaga, bobo klalu). Pla ami yaga na sa pletu fa y kolonba ten a na sa fa... maji ola a ka-fla ninen a ka-zunta nen nglatu se pe ni kamya ku toka pletu. Mina di kolonba sebe kuma e sa ni ome di dosu kolo y e ka-da ni we bila da ni tlaxi. Ola nge di tela kolonba ka-zetinen soku a ka-bila we pe AFLIKA non, axifa a ka-ko "kamalyon" y a ka-da mali di pletu, volo non, fla kuma Tela non toka sa ku kolonba ka-manda, mo kwa ku tela di kolonba sa kamya ku kolonba ka-kuji pa pletu manda ne ten.




Ola nba unwa nen tela se ku sa xa di nge liku, ku nga sama tela dinen "MADAFAKAX", ngolo di xina mina kwa di vija ubwe mu, punda sun ka-po sa ku pingada ni mon axen me e ka-te nge ku ka-sa blabu y ka-po txila sun kwa ni mon bila da sun nkome pe liba de. Nayen, nga musa unwa kwa ku nfe ola ku nta nala y a ka-be kuma sela sun tom po ni mon nge ku ska-xina sun kwa zo pa sun po xina.

Kwa bwa ku tela se te sa: xi sun sebe kwa a na ka-fe mo dinen kolonba ku sa ni otlo-otlo kamya fa, zo nomi mu me a na ka-panta ku e fa mo folo ku toka gogo ku e. Punda Zon, Me(...), Ma(...), Jingu, Zwana, Xtlela, Maya, Pedu, Zoze, Maneli, tudaxi sa nomi di kolonba o... non na konse nome ku toka non fa! A ka-mese te nomi di ngleji - kolonba, y e te nge ku plovya di kwa di "komunijmu" pe mina nomi di pletu mo Batepa, Mondlane, Djikiti, Kangolo, Samora, A. Cesaire, Djadjingu, Nguesso, Ilunga, Nasser, Mandela, Lumumba... maji e te nge ten ku pe nomi di kolonba mo Lenine, Fidel, Pamela, Hitler, Vlademir, Yuri, Patrice, Newton, Jackson, Isaac, Watson, ... se sebe punda kwamanda y ke xintxidu ku nen nomi se te! A ka-mese sama mina nomi di kwa ku a ka-pya ni televizon, livlu y nomi di kolonba ku ka-plase ni televizon.

A toka te nomi mo Male, Jinga, Vede, Txoko, Fili, Xinyo, Gapa, Kanble, Zynya, ... Ola nnanse a sama mu unwa nomi fe axi ku sa nomi ku kolonba ta ka-gogo di sama gabon ku e (y sa nomi ku yo kolonba te nala tela dinen), zo ola nflima ku nba tela, ntxila nomi se buta pe J.Wakongo.

Nge ku na ta konse mu fa ka-po pya mu ni xitu se ka-tom po ni mon di mese ni kwa di manjinga. Nen maxibin ku ska-sufli ni mon di kolonba ku pletu (ku futa non djelu) toka xina nen kwa se ten... Tudu nge ku na gogo ku kwa ku nfla nayen fa, kwa ku nga fadinen tan sa: A LIVLA ANKA NI BOKA KASO!


Iyemanja zuda non,
Jykiti Wakongo

Friday, May 30, 2008

E SA KADA KWA?

E sa kada kwa ku sun ka-be ni mundu se...? Sun ka-nda sun ka-be kwa o!

Ola nba Melika ("USA"), tela di nge ku ka-manda ni mundu se non di oze, ni meji se ku pasa en, pa nba fe unwa xtluvisu, nxe notxi pa nba fya kabesa mu pikina, y ni unwa lwa di poson se ku nta ne, ku sa xa di nge ku te djelu, nbe mwala ni lwa ka-vala ben bixidu, ku lopa glavi ku ka-po kuxta sun djelu di yo meji o anu di tlaba. Xi e ka-sa ni San Tome sun ka-tlaba faxa, ante mole sun na ka-te djelu di kopla lopa se fa. Nen mina se ka-sa ku we liba sun pa a pya xi sun ka-xe ni unwa "Bugatti" o "Limuzini", pa a te sun ni mon pa a be modu di tufu djelu sun pe jibela tan. A na ka-gogo ku ome ku a ka-nda ku e fa; kwa ku a mese tan sa pa a sa ka-fe vida di mwala vajin, kume nay kume nala, gaxta djelu sun ku kwa bebedadu... Bondja ku nna ka-pya nen kaxta mwala se fa! Nna mese nen kwa se ni we mu fa!

Nta ka-vala ni karu ku nta ka-nda ku e nala tela se, notxi, soku nbe yo nge mundjadu ka-klonvesa, mwala, ome, ante unwa folo tudaxi nbe nala xitu se. Nna sebe ke kwa ku e ska-fe nala fa, maji sun se poja sa NGANDU - "nge godo" - ku ska-manda nala San Tome ku Ie, punda e ta ku poji muntu! Kwa ta kuku, maji ku mina kandja ku ta ni lwa nbe kala sunge, mundjadu ku mon ni jibela mo soba. Maji nna fla ku sun fa! Sun ta ka-pya nen mina ku ta ni ome xtlada ka-klonvesa ka-li. Sunge poja gogo ku unwa nen mina se ku ta mundjadu ni bodo di karu ku ta ni mon gletu mu.

Soku ola nta ka-fe pa nbe mu, ku nta ka-pya xitu ku "kamara" mu ni mon, nbe nen mina bi mundja ni ope di kamya ku nta ne ku karu, y mo nta ku kwa ni mon y nbe inen ka-fla kuma a mese fe kwakwali kwa, ntxila "kamara" mu pe basu di karu, punda nna ta sebe ke kwa ku a ta mese fe ni bodo di karu mu fa! Ngwada pikina, sa mo nsonbla be unwa dinen vlega, txila klason ni ome di xtlada fe zawa de. Ola ku mina kaba di fe zawa de lanta, ku a kole be dinen, soku ntxila kwa momoli fisa, pe nglentu karu be mu ke.

Ola nxiga ke ku nba pya kwa npanta! Nna ta kele ni kwa ku nta ka-pya fa, punda ni sumentxi kamya se ku yo nge ni lwa... Nfla, xi nga fla nge ni SanTome ku Ie kuma ni tela se ku a ka-fla kuma e sa we di tudu otlo te nge ku ka-fe zawa ni lwa ni ome di xtlada, a ka-li peta, fla kuma nsa dodo. Elemanda ku nga pe kwa se nay pa a po pya kuma kwa na sa pletu tan soku ka-fe kwa mali punda kolonba na ba Aflika ba xine kwa fa! A ka-be kuma e te kolonba ploko suzu ku ola kwa ka-peta a ka-fe ni kwakwali kamya ku e da. Sa mo mina se ku fe kwa se, xi e ka-be unwa mina pletu ka-fe kwa se, e ka-sa plume nge ku ka-volo, sama nomi zo fla axen: "sela pletu me!".





Pletu na ka-po kuji kwa ku kolonba ka-fla tan punda unwa o otlo pletu blutu se plosede fe non xintxi vlegonya ni ome kolonba fa. Ola a ka-fla kuma kwa sa mali o sa ni moda se punda e sa pletu soku fee o punda e sa kwa ku toka pletu a na ka-kele ne fa! Mundu saji Desu y ola e fe mundu e kya pletu y kolonba y tudu nge ka-fe kwa mali bila fe kwa setu ten...

Ton ngana mina se o... xi e ka-fe zawa se ni karu mu, nna sebe ke kwa ku nga-po fee fa!...
Taluve, nga de unwa sotxi ni kadela se de suzu!?

Jykiti Wakongo

Wednesday, May 28, 2008

TLOVWADA-TXOKO KYE

TLOVWADA-TXOKO KYE

Nen ke mu e... ke kwa ku da ni San Tome ku Ie non e? Sun Tlovwada-Txoko kye o! E sa pena... e sa dolo...! E ska-ko kwa ku a ka-tom mwala pe ke zo ola bega ka-xa sun, sun ka-manda mwala se bluguna ba koboke di men de.

Kwakwali modu, e te nge ku da Desu paga mo sun kye y a ska-fla: AXEN ME!
Sunge ta ka-manda ni povo, fe yo plomesa da non, golo modu di sebe di vida sun ten, goza vida sun pikina ku djelu di povo (maji kwa ku toka sun mo soba ku sun sa, te "petloli" di sende kandja ni koboke sun, "gazolina" pa sun xa "karu" sun ku e, di paxa kole subli kole dese, nen kwa se...). Doxi kwa se kaba de za? Xa ke kwa?

Nkonveta zentxi se!

Sela kwa se kaba, punda nge ku te sebe ska-ta de ni tela di kolonba y ska-zuda kolonba bila maxi liku doke e sa. Tela non na ska-ba we fa! Povo bila de pligisozu, zeta matu da koblo ku lagaya. A ska-gwada nen gabon ku ka-bi fo Kavede o Ngola po tlaba losa, ximya bana da non? O a ska-gwada pa djelu di petloli ku a bende ku a da nen NGANDU (ku a poja tufu pe jibela), ku na bila sen fa?!

Bamu lanta mon ba liba piji Desu pa e po zuda non, pa non pya xi ola sun se (Tlovwada-Txoko) ka-xe xi ixi ku ka-lentla ka-po tada pikina y fe kwa gletu da povo. Nsa ku leva lumadu punda nen kwa se ku a ska-fe ku Tela ka-dana kwa ku a ska-mese fe pa Tela po ba we. Nna sebe ante ke dja ku non ka-bi te paji pa non po vive ku sosegu ni Tela se glavi y liku ku non te y fe tudu nge te npon ku lete pa e po da mina de ni nglentu di koboke.

Oze nna te kwa montxi pa npo fla di sunge se fa, punda nska-gwada ola sun "Diki" ka-bi fo xitu se ku e ba paxa ne pa e sebe di demanda ku sen ni kwa ku e kya fika pe ala. Maji sela nfada nanse kuma ni tudu tela di kolonba ku ta ne ka-fe kwa mu, ni Flansa, ni Melika, ku otlo-otlo xitu, nna be kwa ka-kole mali ni moda se fa.

Ke kolo kwa ku ka-po ta axi e, nen ke mu?

Tela bila de wixiwaxa so... nga tende nen maxibin nay Flansa ka-da mali di Tela, di nge ku sa pode, di povo ku na ska-mese te ni nxada pa po tlaba matu pa ximya kwa pa a po kume fa, ku otlo-otlo kwa ku fe nen blose kuma. E te ku volo folo sama nomi zo fla kuma e po mole maji e na ka-bila pe ope de ni San Tome fa, punda Tela sa glavi maji mixidadji ka-fee xintxi leva di Tela. Soku npensa y nbe kuma nen maxibin se ku kole kye mundu plede na te klupa fa. Kwa ku a ka-be y a ka-tende nen donu nen ka-fla sa: a na ka-bluguna ba Tela se te kwa ni mon fa y mo kwa sa de dananu kotokoto, xi a te modu a na ka-be me fa, sososo e te yo dinen ku na ka-fla kuma a sa folo me fa. Ola kolonba ka-punta inen ke kamya ku a fo, nen nglantu se (mina nge godo tudaxi) ka-fla kuma nen sa di otlo tela o dala kamya ku a sa ne ka-xtuda, ka-tlaba vida de o ka-fe mankiadu (mo nen maxibin se vajin ku ka-kunda kuma vida sa unwa so y sela a va kadela malaboya).

Mo kwa ska-kole sela povo tason kole mon kabesa y te xintxidu ola e ka-ba koye nge di pe nala liba pa po sebe de. A na ka-po koye nge tan punda a monya povo mon ku mina budu (banyu) o punda a fla kuma a ka-ba sebe di vida sun fa, punda xi kwa da kole gletu fa, tudu povo soku ka-buya de. Y otlo kwa ten sa: nge ku na ka-tlaba fa soku ka-kume maxi y say ka-nganya maxi djelu.


Iyemanja zuda non,
Jykiti Wakongo