NOFOKNG AFLIKA

NOFOKNG AFLIKA – Nen Ome FOlo Kontledo NGandu (*) ni AFLIKA

Xi non te kwa di fla di AFLIKA (TELA PLETU) ku sa TELA ku toka pletu ku nen nge ku ka-manda ni TELA PLETU, non ka-po fla kuma TELA se na saji non fa! Kolonba so ka-xina non tudu kwa bila lentla TELA ku pingada manda non fe kwaxi ku nen mese. Y ola demanda (ku nen me ka-kya pa pletu kontle pletu) ka-da son ku pletu ka-sa ka-da manu de ku bala a ka-klaga tudu kwa ku a be ku e, tudu LIKEZA ku a ka-po klaga di bende, ante kwa ku a fada ku saji non be ku e TELA dinen.

Nen NGANDU (nge ku sa PODE y ixi ku tava nala za) ku ska-manda, mulatu ku pletu, nna ska-mese sebe di povo fa. Kwa di papelu pa a xa jibela tan so a mese xina djandjan. A ka-ngana povo ku plomesa di xtlada, di landja xtluvisu da nen pe ku men non, fe xkola ku livlu, ku kadela ku meza ku ke-banyu, nge di xina kwa ku toka nge di TELA NON, fe xipitali pe dottolo ku mindjan di kula dwentxi. Tudu kwa TELA PLETU ka-ko kwa ku non na sebe vive fa; ku non na sebe fe nadaxi fa y ne mwala ku pletu ka-sa ku e ni ke sela kolonba so ka-fla xi pletu ka-po dumini mwala, ke dja y xi e ka-po o e na ka-po te mina montxi fa, punda pletu na sebe fa (a ka-da mwala bega tan pa e pali mo kaso o latu, sososo sela non gwada kolonba bi pya xi non sebe fe kwa o).


Kolonba ka-fe kwa de ni TELA de, pletu fyadu ka-sende mon se vlegonya piji kolonba kwa. A ka-ko nge ku ka-vive ni mixidaji, maji xi a pya gletu a ka-be kuma kwa sa NGANDU ku futa vapo kakai, djelu povo, loso ku sukli ku fanya di fe kume da nen anzu ku sa ke pobli ka-pasa mali, so ska-fe kwase. Nen mina se ka-flima ku leva ni kloson, punda pe ku men nen na dinen kwa ku toka fa y a ka-bila nglatu, nge se xintxidu ni vida, se kwa ni kabesa y tudu kwa ku nen maxibin ka-pensa sa pa a be djelu di kopla unwa seleveja, kume di pe meza tan y xi a be modu a ka-bluguna ba TELA pa a ba golo di bila “liku”. Punda kwa ku a xina inen sa TELA NON sa mali y sela a fe pa a xe, lega amole ku a te nay.

Xi non kole kabesa pensa ni kwa ku nen NGANDU fe jina tenpu di pe non y yo di pletu ku sa PODE en ni AFLIKA sa nen ka-fla kuma a ta matu ka-luta pa a “tom” TELA PLETU ni mon kolonba y POVO me na sebe kwa ku nen pasa fa. Sososo tudu pletu ta ka-be inen mo nge ku te kabesa, pletu blabu ku fe non sa ni paji, nge ku mese luge ku e sa ne tasondu, nge ku ka-po fla ni nomi di POVO.


Myonle sa punda inen elemanda ku non te pletu ka-manda ni AFLIKA ku te djelu y e na ska-mese djelu maxi di futa povo fa. Akese kuma kolonba soku fe tudu kwa da nen blutu se y ne kwa di guvenu di zuxi, di xina, ku otlo-otlo kwa tem. Ante ubwa di TELA NON sa kolonba soku fee, a tason da tudu xitu nomi ku bwadinen, pe mlakason ni xitu ku kabesa manda so, golo demanda ku otlo pletu vijan. Punda TELA dinen kolonba sa ku meka di kamya ku toka kada nge y a na ka-po buli ku e fa, axi fa demanda ka-da son. Maji ni AFLIKA, kwa ku tava ku ubwa jina tenpu di nen nge tamen, nen kolonba txila buta, kota-kota, patxi dinen ola atava nala ka-manda, soku ola “axe”, a musa nen NGANDU se ku gabon ke kamya ku toka kada nge. Soku myonle e te TELA k usa ni demanda antawo plovya di kwa mali ku nen kolonba fika pe ay. Kwa nen ta mese me sa pa a kya kwa pa non sa ni demanda so, anu lentla anu, pa non ka-sa ka-kupa ku ubwa ku kwa di pe bega tan, pa ni omme di kwase pa nen ka-sa ka-nganya djelu nen ku non, ka-kya kwa nen pa a vive bwaso y non ka-sa non ka-vive mo makaku ni liba di po.

Xi a te we a ka-be kuma yo pletu te nomi di kolonba, maji a na ka-be kolonba ku nomi di pletu di AFLIKA fa. Zo maxi pyolo, ne Mugabi se, Kabral, Mondlani, Pintu, Samora, Lumunba, Mobutu, Neto, ku otlo-otlo gabon, na sebe kwa ku a tava ka-fe da inen. Ante oze a na sebe kenge xi ku fe kwa fa, pa nen sa we TELA PLETU o kwa k usa xkelidu di fla da povo. A ta ka-kunda kuma nen so txila kwa ni kabesa nen o. Kwa tava ka-ko kwa ku nen nge se ku ka-bili boka fla di kwa di TELA PLETU, ku tava ni PODE sa nge ku fe kwa muntu. Kwa sa axi, ola se apega inen maxibin, mo a ka-pega mina pikina txoko ni kinte be ku e otlo xitu pa e ba xina fisu, xa nen kwa di pulitika ni lwngua ku a na tava ka-tende me fa, zo a ka-fla kuma a tende y a sebe kwa ku a fe. So nen gabon se ku a be ni TELA kolonba ka-xtuda soku a xtlivi ku inen di fe kwa di pulitika di Ale di kolonba tan, sebe di nogoxo dinen so.


Nen NGANDU ku fla kuma nen “tom” TELA ni mon kolonba pa a tanda povo, a ngana kabesa nen y maxi-maxi kabesa POVO. Punda ola nen kolonba bluguna ba TELA ku tokinen, nen NGANDU se bende yo dinen manu non, zo bila bende TELA ku toka non, lenda plesu di kitxiba, da nen nge se ku a fla kuma a tava numigu non. Ni we POVO nen NGANDU se mufinu tava ka-volo kolonba, ka-da mali nen punda sufli ku povo sofli ni mon nen, y plovya dinen paji ku lentla AFLIKA. Maji ni tlaxi, nge ku nen tava ka-tason ni meza pa a fe "nogoxo" di patxi LIKEZA POVO sa kolonba. Yo dinen gabon tanda LIKEZA non pa a kopla pingada pa a da manu non ku bala, punda kolonba tava ka-mese bende pingada dinen tan o. Non soku fika ka-ximya kwa mata nge ni son ni luge di koko, mim, loso ku tumatu. Nen kolonba ku sa blabu pe non ka-mata non me y nen ka-bila maxi liku so. Gabon ku tava ni PODE ta ka-txila patxi de ka-be ku e TELA kolonba, zo POVO so ta ka-pasa mixidaji, bila de pobli. Oze kwa ku sa supe di AFLIKA tan sa kwase.

Nge ku te we ni tesa ka-be kuma e na te folo fa, e na te gabon fa, tudaxi ku fla kuma a faji fe pa a kaba ku pulitika di kolonba ni AFLIKA a mintxila. Nadaxi so! Ante oze a na sebe kwa ku a ska-fe fa! A ka-sa ka-txila kwa ni papelu ku kolonba fe da TELA de ka-fe ni AFLIKA. Zo a tava ka-fla di pulitika, di kwa ku a fe di txila TELA PLETU ni mon kolonba, maji tudu nen maxibin se, NGANDU, gabon, tom mina mwala kolonba. A fla kuma a ska-txila numigu ni kinte, maji nen manu di mwala ku nen ka-sa ku e ni koboke tava TELA PLETU ka-mata mina di AFLIKA, ka-futa LIKEZA ku toka non pletu manda ba TELA di pe dinen. Zo andeji me sa nen pletu se so xa banku di kolonba ku LIKEZA di AFLIKA. Yo di vapo ku tava ka-mundja ni AFLIKA tava (maji oze antawo e ka-sa) ka-xe xadu, klagadu ku LIKEZA ku ka-ba bila nen nge se maxi liku y non maxi pobli.


A na ka-po fla kuma a ta ka-da vida ku sangi plovya di AFLIKA, punda a tava ka-fe nogoxo di pingada ku TELA NON. Y maxi pligu antawo, ku a na ka-kele ninen fa, sa a ta ka-dumini ku numigu ni kama, te mina ku nge ku a tava ka-sama numigu. A ta ka-ba paxa y vive me ni TELA di kolonba, tlega mina nen tanda kolonba ku ope ni son. Yo dinen pletu ku sa PODE en ni AFLIKA ka-futa djelu ku toka povo ba pe ni banku ni TELA kolonba pa inen mina ku mwala vajin ba vive mo soba. A ka-sa TELA kolonba ka-legela ku djelu povo, zo a ka-sa ka-da mali nge pletu.

Ola a ka-da djelu se ni uku bluguna ba TELA kolonba, a ka-xina nen anzu nen kuma pletu na bwa fa, punda pletu na mese pa nen vive nala fa, punda nen ta mese fe kwa di zuda povo day, a ta ku kwa ni kabesa pa a lanta TELA, txile ni mixidaji, maji nglatu di pletu kole ku inen ni pode soko manda. Zo nen maxibin se k usa mina vajin se dinen NGANDU ka-komesa ka-kontle manu nen pletu ku sa nglentu koboke, ixi ku ka-bi fo AFLIKA, tudu kaxta pletu ku ka-plase a ka-zeta, kole ba klaga unwa kolonba blutu se plosede pa a pe ni ke y pa a sa ka-musa pletu.


A ka-be nen pletu se nglatu ku bega godo ni TELA kolonba ku odjo di kloson, ka-konde ola a ka-be nge ke ku sa pletu mo dinen. A ka-golo di fe migu ku kolonba ante ola ku a ka-zetinen soku a ka-ba lele pletu. Yo dinen nglantu se mufinu, mo nen mina mwala ku ka-ba TELA kolonba pikina o nanse nala ku kala mo vajin, ka-ko fitxiselu, bosali, ka-mese fe tudu kwa mo kolonba. Fla ni boka ka-xa sun! Nen kwase na ka-ko kwa ku inen nge se tava ku donu ni TELA PLETU, pletu mo dinen ku golo kwa pa inen bila nge ku a sa oze fa. E ka-da sun leva pasa!

Zo xi a fla kwa bwadu di TELA se, kamya ku nen xe kole de, a ka-fla kuma a sa dala. A ka-be pletu ku kolonba ka-fla lwngua kolonba (putugeji ngleji, flanseji, xpanyol) ni boka, mo nge ku na bi fo AFLIKA fa. Xi a fla kuma "TELA nen" te LIKEZA montxi, a ka-mete boka ni klonvesa fla kuma a vive nala yo danu, a nanse nala, a sa dala, a mese ba ala punda a te yo migu k unge ke nala. A ka-be kolonba blanku fenene ka-fla kuma e sa "mina di Ngola", mina di AFLIKA ten. A na ka-te vlegonya fa, punda kwa ku a ka-gogo ku e tan sa djelu. Xi djelu sen, a sa ala o! Xi a be modu di txila djelu ni mon di manu nen ku leda LIKEZA ku inen a na ka-pota fa, a ka-klage klopo ku alima be dinen y a na ka-bila sebe ke kamya ku nen sa ne fa.

Oze a ka-be nen NGANDU se pletu ku nen mina nen ni poson di TELA kolonba ka-paxa ku poji, ka-nda ni nen vende se di lwa, di nge pobli, ka-kopla kwa mo ome xinboto. A ka-sa ku bega nglandji mo ola kolonba tava ni TELA PLETU ni fazenda. A ka-be kala nen NGANDU se ka-ko fitxiselu o bluku ku fe mindjan ni matu pa kula we xa y fe “nogoxo” ku djabu pa a po bila liku. Ola a ka-mole, mo tudu djelu ku a futa non ka-sa gwadadu ni ke di kolonba ku sa "migu" nen (maji mo a ka-fee ni xtlegedu), e ka-fika da nen kolonba se. A ka-futa djelu nay ni AFLIKA be ku e TELA kolonba, pe ni unwa ke – ku a ka-sama banku – pa a ka-sa ka-kopla kwa ku te yo plesu pa a bi musa nge nay kuma a te PODE; kuma a ka-po kopla NGE; y kuma a kapo kopla tudu kwa ku sen ni MUNDU se. Maji a kese kuma oze a ka-po kopla yo kwa, ante ZUXI, maji a na ka-po kopla XINTXIDU ku sa ni POVO fa; y a na ka-po kopla VIDA nen fa, punda ola djabu ka-sama inen ba NFENU, a na te modu di kole fa, sela a be me.

Maji mo kwa na ka-be so fa, tudu kwa te ola de. Onte, kolonba so tava ni TELA PLETU ka-da povo sotxi ni kadela, ka-bende non da otlo nge pa a ba tlaba da inen, ka-va nen sange kadela ka-pe anzu "mulatu" ni son se da nomi. Oze, sa nen NGANDU se ku “tom” PODE ni mon di nen kolonba, “ka-ba” ku kapataji ni matu, “ka-ba” ku mendu gabon ni xtlada notxi, soku say ka-kume non ubwe ku “po”. Oze antawo, yo di mina fika se pe ku pe dinen; yo dinen sa dwentxi ka-mole; yo di maxibin ku fosa di tlaba fika se unwa o do-dosu ope; zo e te ku fika se mon se ope plovya di mindjan ku nen NGANDU PLETU kopla ni mon kolonba ximya pe son pa a mata POVO. Yo dinen pingada se sa son TELA PLETU antawo ska-mata POVO. A "tom" TELA maji a na ximya kwa kume da POVO fa. Kwa mata nge so sa son en ni son di AFLIKA. Amanya, xi kwa ba we y xi non bila luta ku npenyu pa non txila nen NGANDU se ni PODE, POVO di AFLIKA ka-po bila te TELA de ku toke.

Tudu nen kwase ka-da dolo! Antawo, POVO ska-padise ku fomi ni bega plovya di sentensa ku sa ni kabesa dinen "nge godo". A na te kwa ni kabesa fa, kwa a mese tan sa pa a subli ba liba po mo nganya pa a po kanta. Jina a xiga PODE se ku a na ka-be kwaxi ku a ska-fe fa. A ka-nda ba liba ba basu ka-dukunu LIKEZA POVO tan, ka-da mina bega, anzu antawo; klaga vajin ni karu di guvenu pa a ba va kadela so, klaga dwentxi be ku e koboke, ne mina ku a te ni kinte a na ka-sebe kwaxi ku nen ka-fe xina plaman ka-bili ante notxi ka-kubli. Ola a ka-ba di sebe di djelu ku a ka-ba nganya ni “nogoxo” ku a xina, a ka-nda tlaxi nen boka-awa se ante notxi ka-kubli. Nen mwala ku nen mina mwala nen tem ka-sa ka-va kadela ten mo dodo. Tudu nen ka-xiga ke kansadu ku sono mo nge ku tlaba muntu. E sa xtluvisu!!

AFLIKA, TELA NON, bila de wixiwaxa so!

Mina TELA PLETU mese kole tlaxi gabon, kolonba, mulatu, blutu se plosede tan, ku dwentxi ni ubwe. Nen mwala ku ba xkola ten ku ka-nda, DESU so sebe, vungunu-vangana, ka-dumini nay koda nala, ka-lentla unwa potto ka-xe ni otlo mo vajin. A ka-tason ni kwatu di xtluvisu pa a ba tlaba, maji kwa ku sa nen kabesa sa po tan. A ka-sa ka-kole kabesa pa abe xi a ka-be pinby so. A na sebe fe kwa ku a ba xina ni TELA (xkola ku a tava ne ka fe kursu) fa! Kwa ku nen bosali plejida se ku ka-ba PODE sebe fe tan sa dumini ome.

Ni koboke, mina pikina na ka-sebe kenge ku e sa fa! E na ka-te men ne pe ni ke fa. E te yo dinen ku ka-sa koboke di dona dinen jina men nen pali nen zeta da dona. A na ka-be kala di ome (pe dinen) ku toka sa zuntu dinen maxibin se, ku ka-bi bila ome tamen. Maxi montxi dinen na ka-te pe fa, y e te ku na ka-te ne men fa, punda modu ku TELA bila. TELA PLETU sa de danadu koto-koto. Xi DESU na lentla ni omme fa, non na sebe ke kamya ku non ka-be fa!

Kwa ku apo te disetu sa klupadu di tudu nen kwase ku ska-pasa sa nen NGANDU ku “tom” TELA NON tanda kolonba pa nen manda ne. Kolonba ka-sa ni TELA nen ka-manda ni nen NGANDU nay o. Non say ku PODE sa ni mon di kolonba antawo y pletu so ska-fe zopo de nay. Punda nge mo FDIKI, PINTU, TLOVWADA, ku otlo-otlo pletu ku sa PODE ni SANTOME ku IE ku otlo TELA di AFLIKA, na sebe fe nadaxi fa. Sososo a sebe za kuma xi a na fada inen nadaxi fa, kada nge ka-fe kwa ku bwade so y maxi-montxi dinen sa nen nge se ku a ka-sama di "nge godo". Nen na ka-kuji mali ku a ka-fe fa.

Zo e te otlo kwa ten ku nmese fla dinen “nge godo”. Ola a ka-dwentxi, xipitali non na ka-kula inen fa (nayen a ka-bluguna ba Putuga), xkola di xina sela ise ku kolonba ka-pe nen mina nen ne (nayen kwa sa IDF - xkola ku te nen nge ku ka-kontle pletu, ku te odjo ni SANTOME)! Ola a ka-mese kopla lopa o kwa floga da anzu nen, a ka-pega avyon be ante NFENU di TELA kolonba pa aba kople, punda nay non na tee fa! Y yo dinen gabon se ku sen myonle ni AFLIKA ka-fe kwase ten, pa nna fla tudaxi fa. A ka-pensa ni inen so. E te dinen ku ola ku a ka-da djelu se nuku ni AFLIKA bluguna ba TELA kolonba, a ka-pe ope nala tan so, a ka-bili boka da kolonba volo AFLIKA ku kya inen, laza plaga da non ku fika nay, piji DESU o Djabu pa xi nen ka-be modu, pa vonte ku sa nen ni kloson, pa a ka-da AFLIKA se fogo ku TUDU KWA ku sa ne.


Nkonveta zentxi se! Djabu ka-levinen!
Unwa dja me, xi DESU zuda non, kwa tlubuladu ka-xe ni OSE kye ni omme di vida nen djabu se, pa a po ba lele “nge” xi ku toka inen, desa POVO non ku TELA ku toka non ni paji ku sosegu.

Tenpu, ola nen donu di pe non ta ka-vive nay, ku kolonba na ta xiga antawo fa, nen tava ka-vive bwaso! Vida nen ta ka-kole gletu y tudu maxkalenxa ku lentla TELA NON na tava sen fa.

TELA PLETU, AFLIKA, tava de glavi ku yo kwa kume, kani, pixi, bana, fluta y a na ta ka-tende kwa ku a ka-tende myonle en fa. Zalima nen donu se tudaxi toka bi lele non en, pa azuda txila non di NFENU di vida se ku non sa ne.

Ola DJA SE ka-xiga soku non ka-po fla, WOLA WO!!

Inen mina ku inen mosu, DESU manse non!

Jykiti Wakongo
El Azizia, Feb. 28

(*): NGANDU – nge godo ku ska-manda ni TelaNon y ixi ku manda ten za.