KOLONBA BEBEDADU

KOLONBA BEBEDADU

Non na sebe ke kwa ku kolonba mese fa! A ka-kontle pletu duji-duji! A ka-nda matu ka-da mali di pletu, fla kuma pletu na ka-tlaba fa, na ka-fe nadaxi fa, bila fla kuma tela non sa xa di maxkalenxa ku mixidaji ku otlo-otlo kwa ku non na sebe fa. Kwa ku nsebe sa: a ka-lentla non tela futa-futa non kwa klaga be ku e tela dinen pa a po legela.

Xi nga bili boka fada nen nge di SanTome ku Ie kuma e te kolonba ku sa de faxadu ku vida di mundu se, kuma e te kolonba ku te vida pyolo doke di djabu, ku na ka-vive milyon doke inen ni Aflika fa, a na ka-kele fa! Nta ka-golo unwa kwa, ola npanta ke kwa ku nbe?! Yo di kolonba ku tema di bili glagantxi nguli seleveja ku awadentxi mo nge ku sa bayadu… Zo a ka-bila bega balili, kye ni son, y ola ku a ka-koda a na ka-sebe ke xitu ku a sa ne fa. Ola nanse ka-pya kwa se a ka-li peta!

Yo dinen ka-te vida ku non na ka-mese te ni tela non fa. A lanta plaman ku seleveja ku awadentxi di boka ante notxi ka-kubli. E te tela di kolonba ku te nge ku sebe bebe y ola a ka-xe di xtluvisu se, ni basu di fyo ku suba, a ka-lentla vin ku awadentxi se ante plaman ka-bili. E na te mina mosu fa, e na te mina mwala fa, tudaxi, ante anzu antawo ka-sa ni vida se.

OLA A KA-MESE PYA KALA DINEN NI SUPE A NA KA-SEBE KENGE KU A SKA-PYA FA!...

Kolonba na sebe fla ku mwala se tom kwa bebe pe boka plume fa. Pla ome landja mwala ni tela dinen sela a bebeda o tom mindjan (lyanba), zo a ka-bili boka di fla ku mwala. Mwala ten, ka-bebeda plume z opa e po kuji ome. Y xi kolonba ba fla ku mwala ku we klalu e ka-sa ku mandjinga ni ubwe y e na ka-te kloson di floga ku mwala notxi fa. Nkonventa zentxi se!

Zo nen kwa se ku a na ka-musa pletu ni televizon di tela non fa soku a ba xina non, fla kuma e sa bwa, kuma sela pa sun po te fosa pa sun po tlaba. Maji xi a pya kwa ku npe nay gletu, a ka-be kuma xi sun sa ku we biladu luvesa, ku bega balilli, ku seleveja ni kabesa, e na te tlaba me fa. O nna sebe ke tlaba ku sun ka-tlaba fa!? Sun ka-dumini ni kwakwali kamya ku e da y “karu” ka-po da sun pinsu ni son, kaso ka-po fe zawa ni liba sun, a ka-po da sun bodon, fe mali, se sun sebe ke kwa ku da ku sun fa!

Ola kolonba ba tela di gabon, a be kuma xi a mese pa gabon po bili boka fla tudu kwa ku a mese, a ka-dinen kwa bebeda tan y e sa ne za! Y nen te lazon dinen o… gabon ka-tason bebeda setefolo, kese di kwa mundu, fla kwa vonvon tan, ante kwa ku a te bixidu ni ubwe a ka-da nge se sebe. Elemanda ku a tason “bende” nen manu nen da kolonba, fla kwa ku na toka fa. Ni moda se, ola gabon ta ka-koda, e ta ka-be kwa ku e naxi ta bele fa! Kolonba ta ka-lentlinen ku sudu, ka-dinen nkome, zo fadinen kuma a na-fe xtluvisu ku kolonba mandinen fe fa, zo gabon ta ka-kuji. Ku kabesa biladu awa, gabon ta ka-paga kolonba kwa ku e bebe ku tela, bwe, kabla, nganya, tudu likeza ku ta ni son tela ku toke, mwala,… kwa ku gabon ta ka-mese tan sa kwa pa e fya kalolo.



Gabon sa mo nen kolonba se ku nanse pya nay. Xi a da gabon vin o awadentxi, e ka-da sun tudu kwa ku sun mese! A ka-gogo ku kwa se maxi doke mwala o anzu ku a te ni koboke!

Nen kwa se ku toka kolonba, ku ka-musa patxi ku na sa bwa da inen fa, kolonba ka-te vlegonya di musa pletu. Kwa ku na sa glavi fa, ku te mali ku toka nge dinen, kwa ku ka-fla musa kuma inen na sa liku fa, zo nge ku a ka-sma glavi ku we zulu, ku kabelu kolo bobo, pletu na ka-pya nen kwa se fa y pletu ka-kunda kuma kolonba na ka-vive pyolo dokee ni tela dinen fa. Ola npya kwa se, ubwe jinga mu, maji nta sebe me kuma nen zentxi se sa axi… a ka-bebeda kye ni son plede. Nbe kwa nli peta, zo nlenbla gabon ku ta ni losa ka-tlaba ni tenpu di kolonba ni SanTome ku Ie.

Nen kolonba se ka-ba Xpanya ku Putuga, y nen dala ka-fika ku goxto luma, punda a te we zulu, a te kabelu kolo bobo y a sa-kolonba. Ola nen ka-lentla matu ka-da nge ku bala, ka-futa nen nge Putuga kwa, a ka-fla kuma nasinen fa, kuma kwa sa pletu ku lentlinen tela soku ska-fe nen kwa se tudaxi! A KA-FE TUDU KWA NI TELEVIZON PA A MUSA KWA KU KA-FIKA PLETU MALI, KU KA-FIKA AFLIKA MALI, FLA KWA KU PLETU NA FE ME FA, PA POVO KOLONBA PO KONTLE PLETU MO DEMONO.

Maji konse ku nga da nanse sa: A NA KA-KELE NE LELE KWA KU KOLONBA KA-FLA FO! Nen ni we nge a ka-fla unwa kwa, maji ni tlaxi a ka-fla y fe otlo kwa y pyolo da sun. Kwa ku non, pletu, na toka di fe fa sa lele kwa ku a ka-fe y ku a ka-fla kuma e sa bwa fa. Punda ola nen kolonba ku tason bebeda setefolo ka-koda, e te kolonba ku ka-sa ka-futa pletu djelu xa jibela di ba zudinen kolonba xiku na tlaba fa. Y pletu ku na te ne guvenu di tela de fa, ola a ka-koda, a ka-fla: AWA WE SO E! ZEME SO E!


Iyemanja zuda non,
Jykiti Wakongo

A LIVLA ANKA NI BOKA KASO

A LIVLA ANKA NI BOKA KASO

Ola nga be folo ka-fla kwa ku na sebe fa, ka-fla kwa dinen vonvon tan mo nge ku kye ni po, nen kwa se ka-blose mu pasa. Nga be pletu ka-punta Jykiti xi e sa pletu me o xi e na sa yaga mo dinen fa! Zo mo nga be nen nglatu se ka-pya mundu mo kolonba y a na ka-kele ni kwa ku pletu ka-fla fa, myole nga sa ka-pya kwa tan mo nge ku na ska-tende fa.

Nge xi ku ka-kunda kuma nga kontle kolonba o nen ovu dinen (yaga) ku a fika pe Tela Pletu (AFLIKA) sa punda nge se ka-kontle pletu ni kloson de.

Zo nen yaga se, ku te donu kolonba ku zetinen, ka-bi fla pa a na golo modu di sebe di kwa ku toka nge di Tela Pletu y kwa ku vale tan sa kwa ku kolonba te. E te "folo" blutu, nglatu di meda, ku ka-fla kuma SanTome ku Ie toka sa ni mon di kolonba, pla nen ka-sa ka-futa non kwa ka-manda ba tela dinen, pa non bila sa mo plesu ni kadja. Punda a kunda ke kwa?! Kolonba ka-tom non tela manda tudu nen nge dinen bi ta nay y pletu me ku te xitu de a ka-manda sode da sotxi o da ku bala. Punda ola kolonba ka-lentla tela ba pode e ka-fe kwa de patadu da pletu ku nen manu dinen kolonba o! Pletu ka-te kamya ku e na ka-po ta fa, punda e ka-sa pla kolonba tan. Sa mo kwa ku a ska-mese fe ni "Ilye Kabla", kwa sa axi: tudu folo ka-xe di tela dinen donu dinen y pletu na ka-bi ta ni kamya se me ku nen kolonba ka-sa ne fa.

A pya modu ku kwa se ku nfada nanse di kaso ku gatu sa. PLETU sa gatu y KOLONBA sa kaso. Xi sun na bili we ku inen fa, a ka-tom mon-mon... Sososo sela a pya kwa se ku npe nay basu ku xtenson pa a be modu ku gatu ka-fisa we da kaso fyadu (kunda kuma e sa txoko antawo), maji ola e be kuma kaso ska-xe ku fata luxpetu pasa, ka-mese fute kwa kume, zo bila saye olya ku dentxi... a ska-be? DJANGA!



Zo mo a sebe ten, ola gatu ka-be modu e na ka-po poda kaso ola e ka-sa txoko fa, fla kuma e sa blanku, klalu bobo, glavi y e na ka-fee mali fa, punda ola kaso ka-klese e ka-sasa gatu se fe-fe oso! A ska-floga o ke kwa?

Kwa ku non sebe sa: kolonba sa mo kaso y pletu sa mo gatu. Kolonba ka-sa ku goxto, ka-fe migu ku pletu xi e sa liba pletu, xi pletu ka-sa ka-fe xtluvisu dinen pa a zuga mina maxponbo pa nen pletu tudu pe. Maji nen kolonba soku ka-kume glapon, bega di guya-sonbla, kani y pletu ku na kuji kwa ku nen mese fa, a ka-golo modu di dana fesa buta, golo demanda, pe pletu ka-da otlo bodon.

E te pletu ku ola e ku ka-pya kwa ku sun Jykiti fe pe nay e fika bloxidu ku leva ni kloson! A ka-sa ka-lenbla kwa ku kolonba fadinen , kuma a na ka-po fla nen kwa se fa, punda axen a ka-kunda kuma sun ka-sa ka-mese fe kolonba mali.

Maji xi e ka-sa kwa pa nfe kolonba mali, kontle tudu kolonba, nna kasa ka-xkleve kwa ka-pe nay pa tudu nge ka-pye fa.

Zo e te kwa ku sa vede me ku a na ka-mese pa sun fla fa. Ami soku ka-fla kwaxi ku nmese, di pletu, di kolonba, di nge Xina, ola nga be kuma xintxidu di folo o di pletu na sa ixi ku nen donu nen xina fa. E te nge ku bi fada Jykiti kuma xi Maya de ka-pensa nen kwa se mo de... "pali cole, pali canada". Kwa ku sun se poja na sebe fa sa kuma mundu sa mo di pema di tlexi ndala. Maya se sun poja te vivenxa loja matu.

Kwa ku nmese pa a fe ni Tela non sa pa a golo modu di kaba ku maxkalenxa ku kolonba ka-klaga ni tela dinen bi wanga pe San Tome ku Ie. E te yo kwa ku xi non na bili we fa non ka-mole kaba!

A ka-be ome ka-mese va ome kadela; a ka-tende kuma e te mwala ku na ska-mese tom ome maxi fa punda e bila ka-gogo ku mwala ten; e te folo ku na mese te maxi doke dosu mina fa, punda kolonba fadinen kuma a sa montxi (maji myonle ni tela di kolonba a ska-mese pa men po pali maxi mina...); zo e te folo ten ku ka-fla kuma e na ka-kume kani fa, punda kolonba fla kuma e ka-kume fya tan mo kabla...

Axen, ni moda se, sa mundu ku kolonba kya soku pletu ska-vive ne y xi e na kuji fa, nen pletu me soku ka-ponta sun ku pingada, fla kuma sun ska-kontle kolonba o nen ovu dinen (yaga, bobo klalu). Pla ami yaga na sa pletu fa y kolonba ten a na sa fa... maji ola a ka-fla ninen a ka-zunta nen nglatu se pe ni kamya ku toka pletu. Mina di kolonba sebe kuma e sa ni ome di dosu kolo y e ka-da ni we bila da ni tlaxi. Ola nge di tela kolonba ka-zetinen soku a ka-bila we pe AFLIKA non, axifa a ka-ko "kamalyon" y a ka-da mali di pletu, volo non, fla kuma Tela non toka sa ku kolonba ka-manda, mo kwa ku tela di kolonba sa kamya ku kolonba ka-kuji pa pletu manda ne ten.




Ola nba unwa nen tela se ku sa xa di nge liku, ku nga sama tela dinen "MADAFAKAX", ngolo di xina mina kwa di vija ubwe mu, punda sun ka-po sa ku pingada ni mon axen me e ka-te nge ku ka-sa blabu y ka-po txila sun kwa ni mon bila da sun nkome pe liba de. Nayen, nga musa unwa kwa ku nfe ola ku nta nala y a ka-be kuma sela sun tom po ni mon nge ku ska-xina sun kwa zo pa sun po xina.

Kwa bwa ku tela se te sa: xi sun sebe kwa a na ka-fe mo dinen kolonba ku sa ni otlo-otlo kamya fa, zo nomi mu me a na ka-panta ku e fa mo folo ku toka gogo ku e. Punda Zon, Me(...), Ma(...), Jingu, Zwana, Xtlela, Maya, Pedu, Zoze, Maneli, tudaxi sa nomi di kolonba o... non na konse nome ku toka non fa! A ka-mese te nomi di ngleji - kolonba, y e te nge ku plovya di kwa di "komunijmu" pe mina nomi di pletu mo Batepa, Mondlane, Djikiti, Kangolo, Samora, A. Cesaire, Djadjingu, Nguesso, Ilunga, Nasser, Mandela, Lumumba... maji e te nge ten ku pe nomi di kolonba mo Lenine, Fidel, Pamela, Hitler, Vlademir, Yuri, Patrice, Newton, Jackson, Isaac, Watson, ... se sebe punda kwamanda y ke xintxidu ku nen nomi se te! A ka-mese sama mina nomi di kwa ku a ka-pya ni televizon, livlu y nomi di kolonba ku ka-plase ni televizon.

A toka te nomi mo Male, Jinga, Vede, Txoko, Fili, Xinyo, Gapa, Kanble, Zynya, ... Ola nnanse a sama mu unwa nomi fe axi ku sa nomi ku kolonba ta ka-gogo di sama gabon ku e (y sa nomi ku yo kolonba te nala tela dinen), zo ola nflima ku nba tela, ntxila nomi se buta pe J.Wakongo.

Nge ku na ta konse mu fa ka-po pya mu ni xitu se ka-tom po ni mon di mese ni kwa di manjinga. Nen maxibin ku ska-sufli ni mon di kolonba ku pletu (ku futa non djelu) toka xina nen kwa se ten... Tudu nge ku na gogo ku kwa ku nfla nayen fa, kwa ku nga fadinen tan sa: A LIVLA ANKA NI BOKA KASO!


Iyemanja zuda non,
Jykiti Wakongo