A LIVLA ANKA NI BOKA KASO
Ola nga be folo ka-fla kwa ku na sebe fa, ka-fla kwa dinen vonvon tan mo nge ku kye ni po, nen kwa se ka-blose mu pasa. Nga be pletu ka-punta Jykiti xi e sa pletu me o xi e na sa yaga mo dinen fa! Zo mo nga be nen nglatu se ka-pya mundu mo kolonba y a na ka-kele ni kwa ku pletu ka-fla fa, myole nga sa ka-pya kwa tan mo nge ku na ska-tende fa.
Nge xi ku ka-kunda kuma nga kontle kolonba o nen ovu dinen (yaga) ku a fika pe Tela Pletu (AFLIKA) sa punda nge se ka-kontle pletu ni kloson de.
Zo nen yaga se, ku te donu kolonba ku zetinen, ka-bi fla pa a na golo modu di sebe di kwa ku toka nge di Tela Pletu y kwa ku vale tan sa kwa ku kolonba te. E te "folo" blutu, nglatu di meda, ku ka-fla kuma SanTome ku Ie toka sa ni mon di kolonba, pla nen ka-sa ka-futa non kwa ka-manda ba tela dinen, pa non bila sa mo plesu ni kadja. Punda a kunda ke kwa?! Kolonba ka-tom non tela manda tudu nen nge dinen bi ta nay y pletu me ku te xitu de a ka-manda sode da sotxi o da ku bala. Punda ola kolonba ka-lentla tela ba pode e ka-fe kwa de patadu da pletu ku nen manu dinen kolonba o! Pletu ka-te kamya ku e na ka-po ta fa, punda e ka-sa pla kolonba tan. Sa mo kwa ku a ska-mese fe ni "Ilye Kabla", kwa sa axi: tudu folo ka-xe di tela dinen donu dinen y pletu na ka-bi ta ni kamya se me ku nen kolonba ka-sa ne fa.
A pya modu ku kwa se ku nfada nanse di kaso ku gatu sa. PLETU sa gatu y KOLONBA sa kaso. Xi sun na bili we ku inen fa, a ka-tom mon-mon... Sososo sela a pya kwa se ku npe nay basu ku xtenson pa a be modu ku gatu ka-fisa we da kaso fyadu (kunda kuma e sa txoko antawo), maji ola e be kuma kaso ska-xe ku fata luxpetu pasa, ka-mese fute kwa kume, zo bila saye olya ku dentxi... a ska-be? DJANGA!
Zo mo a sebe ten, ola gatu ka-be modu e na ka-po poda kaso ola e ka-sa txoko fa, fla kuma e sa blanku, klalu bobo, glavi y e na ka-fee mali fa, punda ola kaso ka-klese e ka-sasa gatu se fe-fe oso! A ska-floga o ke kwa?
Kwa ku non sebe sa: kolonba sa mo kaso y pletu sa mo gatu. Kolonba ka-sa ku goxto, ka-fe migu ku pletu xi e sa liba pletu, xi pletu ka-sa ka-fe xtluvisu dinen pa a zuga mina maxponbo pa nen pletu tudu pe. Maji nen kolonba soku ka-kume glapon, bega di guya-sonbla, kani y pletu ku na kuji kwa ku nen mese fa, a ka-golo modu di dana fesa buta, golo demanda, pe pletu ka-da otlo bodon.
E te pletu ku ola e ku ka-pya kwa ku sun Jykiti fe pe nay e fika bloxidu ku leva ni kloson! A ka-sa ka-lenbla kwa ku kolonba fadinen , kuma a na ka-po fla nen kwa se fa, punda axen a ka-kunda kuma sun ka-sa ka-mese fe kolonba mali.
Maji xi e ka-sa kwa pa nfe kolonba mali, kontle tudu kolonba, nna kasa ka-xkleve kwa ka-pe nay pa tudu nge ka-pye fa.
Zo e te kwa ku sa vede me ku a na ka-mese pa sun fla fa. Ami soku ka-fla kwaxi ku nmese, di pletu, di kolonba, di nge Xina, ola nga be kuma xintxidu di folo o di pletu na sa ixi ku nen donu nen xina fa. E te nge ku bi fada Jykiti kuma xi Maya de ka-pensa nen kwa se mo de... "pali cole, pali canada". Kwa ku sun se poja na sebe fa sa kuma mundu sa mo di pema di tlexi ndala. Maya se sun poja te vivenxa loja matu.
Kwa ku nmese pa a fe ni Tela non sa pa a golo modu di kaba ku maxkalenxa ku kolonba ka-klaga ni tela dinen bi wanga pe San Tome ku Ie. E te yo kwa ku xi non na bili we fa non ka-mole kaba!
A ka-be ome ka-mese va ome kadela; a ka-tende kuma e te mwala ku na ska-mese tom ome maxi fa punda e bila ka-gogo ku mwala ten; e te folo ku na mese te maxi doke dosu mina fa, punda kolonba fadinen kuma a sa montxi (maji myonle ni tela di kolonba a ska-mese pa men po pali maxi mina...); zo e te folo ten ku ka-fla kuma e na ka-kume kani fa, punda kolonba fla kuma e ka-kume fya tan mo kabla...
Axen, ni moda se, sa mundu ku kolonba kya soku pletu ska-vive ne y xi e na kuji fa, nen pletu me soku ka-ponta sun ku pingada, fla kuma sun ska-kontle kolonba o nen ovu dinen (yaga, bobo klalu). Pla ami yaga na sa pletu fa y kolonba ten a na sa fa... maji ola a ka-fla ninen a ka-zunta nen nglatu se pe ni kamya ku toka pletu. Mina di kolonba sebe kuma e sa ni ome di dosu kolo y e ka-da ni we bila da ni tlaxi. Ola nge di tela kolonba ka-zetinen soku a ka-bila we pe AFLIKA non, axifa a ka-ko "kamalyon" y a ka-da mali di pletu, volo non, fla kuma Tela non toka sa ku kolonba ka-manda, mo kwa ku tela di kolonba sa kamya ku kolonba ka-kuji pa pletu manda ne ten.
Ola nba unwa nen tela se ku sa xa di nge liku, ku nga sama tela dinen "MADAFAKAX", ngolo di xina mina kwa di vija ubwe mu, punda sun ka-po sa ku pingada ni mon axen me e ka-te nge ku ka-sa blabu y ka-po txila sun kwa ni mon bila da sun nkome pe liba de. Nayen, nga musa unwa kwa ku nfe ola ku nta nala y a ka-be kuma sela sun tom po ni mon nge ku ska-xina sun kwa zo pa sun po xina.
Kwa bwa ku tela se te sa: xi sun sebe kwa a na ka-fe mo dinen kolonba ku sa ni otlo-otlo kamya fa, zo nomi mu me a na ka-panta ku e fa mo folo ku toka gogo ku e. Punda Zon, Me(...), Ma(...), Jingu, Zwana, Xtlela, Maya, Pedu, Zoze, Maneli, tudaxi sa nomi di kolonba o... non na konse nome ku toka non fa! A ka-mese te nomi di ngleji - kolonba, y e te nge ku plovya di kwa di "komunijmu" pe mina nomi di pletu mo Batepa, Mondlane, Djikiti, Kangolo, Samora, A. Cesaire, Djadjingu, Nguesso, Ilunga, Nasser, Mandela, Lumumba... maji e te nge ten ku pe nomi di kolonba mo Lenine, Fidel, Pamela, Hitler, Vlademir, Yuri, Patrice, Newton, Jackson, Isaac, Watson, ... se sebe punda kwamanda y ke xintxidu ku nen nomi se te! A ka-mese sama mina nomi di kwa ku a ka-pya ni televizon, livlu y nomi di kolonba ku ka-plase ni televizon.
A toka te nomi mo Male, Jinga, Vede, Txoko, Fili, Xinyo, Gapa, Kanble, Zynya, ... Ola nnanse a sama mu unwa nomi fe axi ku sa nomi ku kolonba ta ka-gogo di sama gabon ku e (y sa nomi ku yo kolonba te nala tela dinen), zo ola nflima ku nba tela, ntxila nomi se buta pe J.Wakongo.
Nge ku na ta konse mu fa ka-po pya mu ni xitu se ka-tom po ni mon di mese ni kwa di manjinga. Nen maxibin ku ska-sufli ni mon di kolonba ku pletu (ku futa non djelu) toka xina nen kwa se ten... Tudu nge ku na gogo ku kwa ku nfla nayen fa, kwa ku nga fadinen tan sa: A LIVLA ANKA NI BOKA KASO!
Iyemanja zuda non,
Jykiti Wakongo
Ola nga be folo ka-fla kwa ku na sebe fa, ka-fla kwa dinen vonvon tan mo nge ku kye ni po, nen kwa se ka-blose mu pasa. Nga be pletu ka-punta Jykiti xi e sa pletu me o xi e na sa yaga mo dinen fa! Zo mo nga be nen nglatu se ka-pya mundu mo kolonba y a na ka-kele ni kwa ku pletu ka-fla fa, myole nga sa ka-pya kwa tan mo nge ku na ska-tende fa.
Nge xi ku ka-kunda kuma nga kontle kolonba o nen ovu dinen (yaga) ku a fika pe Tela Pletu (AFLIKA) sa punda nge se ka-kontle pletu ni kloson de.
Zo nen yaga se, ku te donu kolonba ku zetinen, ka-bi fla pa a na golo modu di sebe di kwa ku toka nge di Tela Pletu y kwa ku vale tan sa kwa ku kolonba te. E te "folo" blutu, nglatu di meda, ku ka-fla kuma SanTome ku Ie toka sa ni mon di kolonba, pla nen ka-sa ka-futa non kwa ka-manda ba tela dinen, pa non bila sa mo plesu ni kadja. Punda a kunda ke kwa?! Kolonba ka-tom non tela manda tudu nen nge dinen bi ta nay y pletu me ku te xitu de a ka-manda sode da sotxi o da ku bala. Punda ola kolonba ka-lentla tela ba pode e ka-fe kwa de patadu da pletu ku nen manu dinen kolonba o! Pletu ka-te kamya ku e na ka-po ta fa, punda e ka-sa pla kolonba tan. Sa mo kwa ku a ska-mese fe ni "Ilye Kabla", kwa sa axi: tudu folo ka-xe di tela dinen donu dinen y pletu na ka-bi ta ni kamya se me ku nen kolonba ka-sa ne fa.
A pya modu ku kwa se ku nfada nanse di kaso ku gatu sa. PLETU sa gatu y KOLONBA sa kaso. Xi sun na bili we ku inen fa, a ka-tom mon-mon... Sososo sela a pya kwa se ku npe nay basu ku xtenson pa a be modu ku gatu ka-fisa we da kaso fyadu (kunda kuma e sa txoko antawo), maji ola e be kuma kaso ska-xe ku fata luxpetu pasa, ka-mese fute kwa kume, zo bila saye olya ku dentxi... a ska-be? DJANGA!
Zo mo a sebe ten, ola gatu ka-be modu e na ka-po poda kaso ola e ka-sa txoko fa, fla kuma e sa blanku, klalu bobo, glavi y e na ka-fee mali fa, punda ola kaso ka-klese e ka-sasa gatu se fe-fe oso! A ska-floga o ke kwa?
Kwa ku non sebe sa: kolonba sa mo kaso y pletu sa mo gatu. Kolonba ka-sa ku goxto, ka-fe migu ku pletu xi e sa liba pletu, xi pletu ka-sa ka-fe xtluvisu dinen pa a zuga mina maxponbo pa nen pletu tudu pe. Maji nen kolonba soku ka-kume glapon, bega di guya-sonbla, kani y pletu ku na kuji kwa ku nen mese fa, a ka-golo modu di dana fesa buta, golo demanda, pe pletu ka-da otlo bodon.
E te pletu ku ola e ku ka-pya kwa ku sun Jykiti fe pe nay e fika bloxidu ku leva ni kloson! A ka-sa ka-lenbla kwa ku kolonba fadinen , kuma a na ka-po fla nen kwa se fa, punda axen a ka-kunda kuma sun ka-sa ka-mese fe kolonba mali.
Maji xi e ka-sa kwa pa nfe kolonba mali, kontle tudu kolonba, nna kasa ka-xkleve kwa ka-pe nay pa tudu nge ka-pye fa.
Zo e te kwa ku sa vede me ku a na ka-mese pa sun fla fa. Ami soku ka-fla kwaxi ku nmese, di pletu, di kolonba, di nge Xina, ola nga be kuma xintxidu di folo o di pletu na sa ixi ku nen donu nen xina fa. E te nge ku bi fada Jykiti kuma xi Maya de ka-pensa nen kwa se mo de... "pali cole, pali canada". Kwa ku sun se poja na sebe fa sa kuma mundu sa mo di pema di tlexi ndala. Maya se sun poja te vivenxa loja matu.
Kwa ku nmese pa a fe ni Tela non sa pa a golo modu di kaba ku maxkalenxa ku kolonba ka-klaga ni tela dinen bi wanga pe San Tome ku Ie. E te yo kwa ku xi non na bili we fa non ka-mole kaba!
A ka-be ome ka-mese va ome kadela; a ka-tende kuma e te mwala ku na ska-mese tom ome maxi fa punda e bila ka-gogo ku mwala ten; e te folo ku na mese te maxi doke dosu mina fa, punda kolonba fadinen kuma a sa montxi (maji myonle ni tela di kolonba a ska-mese pa men po pali maxi mina...); zo e te folo ten ku ka-fla kuma e na ka-kume kani fa, punda kolonba fla kuma e ka-kume fya tan mo kabla...
Axen, ni moda se, sa mundu ku kolonba kya soku pletu ska-vive ne y xi e na kuji fa, nen pletu me soku ka-ponta sun ku pingada, fla kuma sun ska-kontle kolonba o nen ovu dinen (yaga, bobo klalu). Pla ami yaga na sa pletu fa y kolonba ten a na sa fa... maji ola a ka-fla ninen a ka-zunta nen nglatu se pe ni kamya ku toka pletu. Mina di kolonba sebe kuma e sa ni ome di dosu kolo y e ka-da ni we bila da ni tlaxi. Ola nge di tela kolonba ka-zetinen soku a ka-bila we pe AFLIKA non, axifa a ka-ko "kamalyon" y a ka-da mali di pletu, volo non, fla kuma Tela non toka sa ku kolonba ka-manda, mo kwa ku tela di kolonba sa kamya ku kolonba ka-kuji pa pletu manda ne ten.
Ola nba unwa nen tela se ku sa xa di nge liku, ku nga sama tela dinen "MADAFAKAX", ngolo di xina mina kwa di vija ubwe mu, punda sun ka-po sa ku pingada ni mon axen me e ka-te nge ku ka-sa blabu y ka-po txila sun kwa ni mon bila da sun nkome pe liba de. Nayen, nga musa unwa kwa ku nfe ola ku nta nala y a ka-be kuma sela sun tom po ni mon nge ku ska-xina sun kwa zo pa sun po xina.
Kwa bwa ku tela se te sa: xi sun sebe kwa a na ka-fe mo dinen kolonba ku sa ni otlo-otlo kamya fa, zo nomi mu me a na ka-panta ku e fa mo folo ku toka gogo ku e. Punda Zon, Me(...), Ma(...), Jingu, Zwana, Xtlela, Maya, Pedu, Zoze, Maneli, tudaxi sa nomi di kolonba o... non na konse nome ku toka non fa! A ka-mese te nomi di ngleji - kolonba, y e te nge ku plovya di kwa di "komunijmu" pe mina nomi di pletu mo Batepa, Mondlane, Djikiti, Kangolo, Samora, A. Cesaire, Djadjingu, Nguesso, Ilunga, Nasser, Mandela, Lumumba... maji e te nge ten ku pe nomi di kolonba mo Lenine, Fidel, Pamela, Hitler, Vlademir, Yuri, Patrice, Newton, Jackson, Isaac, Watson, ... se sebe punda kwamanda y ke xintxidu ku nen nomi se te! A ka-mese sama mina nomi di kwa ku a ka-pya ni televizon, livlu y nomi di kolonba ku ka-plase ni televizon.
A toka te nomi mo Male, Jinga, Vede, Txoko, Fili, Xinyo, Gapa, Kanble, Zynya, ... Ola nnanse a sama mu unwa nomi fe axi ku sa nomi ku kolonba ta ka-gogo di sama gabon ku e (y sa nomi ku yo kolonba te nala tela dinen), zo ola nflima ku nba tela, ntxila nomi se buta pe J.Wakongo.
Nge ku na ta konse mu fa ka-po pya mu ni xitu se ka-tom po ni mon di mese ni kwa di manjinga. Nen maxibin ku ska-sufli ni mon di kolonba ku pletu (ku futa non djelu) toka xina nen kwa se ten... Tudu nge ku na gogo ku kwa ku nfla nayen fa, kwa ku nga fadinen tan sa: A LIVLA ANKA NI BOKA KASO!
Iyemanja zuda non,
Jykiti Wakongo
1 comment:
Caro Jykiti. Boa visão! Aquilo que diz está muito certo. O estrangeirismo aliado à adesão despropositada dos africanos e europeus (eurodescendentes) atrasados aos nomes não pertecentes às culturas locais têm sido uma praga nas sociedades modernas moldadas a favor dos ocidentais e seus caprichos.
Não é de admirar que se encontrem filhos de governantes africanos e de países latino-americanos com nomes de actores e actrizes do mundo da pornografia, das telenovelas e do futebol europeu, até porque eles são os primeiros a banir tudo que é nacional e passar programas da Parabólica, canais codificados.
Logo, vê-se que o resto da população vai querer ter filhos com esses nomes de homossexuais, drogados, prostitutas e lésbicas que aparecem contracenando em telenovelas e filmes de cinema.
Quem vai querer ficar atrás e não dar um nome "CHIQUE" ao seu filho (ou à sua filha)? Mesmo que isso fosse a pior coisa que estivesse a fazer em nome dos valores culturais intrínsecos do seu POVO.
Abraço forte.
Bate-Aqui
Post a Comment